ریتالین چیست؟ و 5 مورد جایگزین ان

ریتالین چیست؟ و 5 مورد جایگزین ان

ریتالین چیست

ریتالین یک داروی محرک با ماده موثر متیل فنیدات (Methyl Phenidate) می‌باشد که به صورت قرص روکش دار یا پچ‌های پوستی استفاده می‌شود. اثرات مثبت این دارو برای بیماری‌هایی از جمله بیش فعالی (اختلال کم توجهی-بیش فعالی یا ADHD) و حمله خواب (Narcolepsy) به اثبات رسیده است.

ریتالین یک محرک سیستم عصبی مرکزی  (CNS) است. این ماده با تحریک مواد شیمیایی مغز مانند دوپامین و نوراپی نفرین، یعنی مواد شیمیایی مرتبط با کنترل و توجه، کار می کند.دوپامین همچنین ارتباطات قوی با لذت و پاداش دارد. نوراپی نفرین برای آماده شدن برای عمل، مغز و بدن را بسیج می کند و درگیر جنگ یا گریز می شود.

در بیماری ADHD فرد بیمار (اعلب در کودکان) که به علت کمبود ماده‌ای شیمیایی به نام دوپامین (Dopamine) در مغزشان با مشکل عدم تمرکز مواجه هستند، استفاده از ریتالین می‌تواند به استفاده بهینه‌تر مغز از دوپامین موجود کمک کرده و در نتیجه منجر به افزایش تمرکز در این افراد شوند.

مکانیسم اثر

ریتالین بر فعالیت دوپامین و نوراپی نفرین در مغز تاثیر می‌گذارد. دوپامین یک انتقال‌دهنده عصبی است که بر حرکت‌، لذت و میزان ‌توجه تاثیر می‌گذارد. ریتالین با جلوگیری از جذب مجدد این دو هورمون در سلول‌های عصبی مغز، عملکرد این انتقال دهنده‌های عصبی را افزایش می‌دهد. به این ترتیب ریتالین با افزایش دوپامین باعث بهبود علائم این اختلال می شود .

*سطح این مواد شیمیایی به آرامی افزایش می‌یابد، بنابراین پزشک شما ممکن است دوز پایین را برای شما تجویز کند و در صورت لزوم آن را به آرامی افزایش دهد. اگر علائم اضطراب یا تحریک‌پذیری را دارید و یا اختلال روانی دیگری را دارید، ریتالین ممکن است علائم را وخیم‌تر کند.

موارد مصرف

اختلال کمبود توجه (ADD)، اختلال بیش فعالی همراه با کمبود توجه (ADHD)، درمان علائم نارکولپسی، درمان اختلالات افسردگی در برخی افراد

نام های تجاری دیگر ریتالین

Ritalin, Concerta, Equasym, Medikinet, Tranquilyn

اشکال دارویی ریتالین

قرص، کپسول، سوسپانسیون

شرایط نگهداری

• دارو را دور از دسترس کودکان نگه دارید
• دارو را در جایی خشک و خنک و به دور از گرما و تابش نور مستقیم نگه دارید.

مقدار و روش مصرف

• قبل از شروع درمان با داروی متیل فنیدات (Methylphenidate) بروشور دارویی داخل بسته را به دقت مطالعه کنید. این بروشور به شما کمک می‌کند تا اطلاعات جامعی را راجع به دارو به دست آورده و از عوارض جانبی احتمالی آن مطلع شوید. همچنین اگر در رابطه با مصرف آن با سؤالاتی روبرو هستید با پزشک خود مشورت نمایید.
• دوز و مقدار داروی متیل فنیدات (ریتالین) از فردی به فرد دیگر متفاوت است. لذا دارو را دقیقاً همانطور که پزشک تجویز کرده است، استفاده نموده و از کم یا زیاد کردن خودسرانه مقدار و مدت زمان مصرف اجتناب نمایید.
• داروی متیل فنیدات (ریتالین) را به طور منظم و در ساعات مشخصی از روز مصرف نمایید.
• در صورت فراموشی یک نوبت مصرف داروی متیل فنیدات (ریتالین)، به محض یادآوری نوبت فراموش شده را مصرف کنید مگر اینکه زمان کمی تا نوبت بعدی مانده باشد (کمتر از ۲ تا ۳ ساعت). در این صورت نوبت فراموش شده را مصرف ننموده و نوبت بعدی را طبق روال سابق مصرف نمایید. از دو برابر نمودن مقدار مصرف دارو در یک نوبت اکیداً خودداری نمایید.
• مصرف داروی ریتالین باید تا زمانی که پزشک توصیه می‌کند ادامه یابد. قطع ناگهانی دارو بدون نظارت پزشک می‌تواند عوارض جدی در پی داشته باشد و تنها پزشک قادر است به صورت تدریجی دارو را کم و قطع نماید.
• در مورد مصرف فرم‌های مختلف داروی متیل فنیدات، مطابق با دستور پزشک یا داروساز عمل نمایید.
• فرم پیوسته رهش متیل فنیدات را طبق تجویز پزشک و توصیه‌های ارائه شده در بروشور دارو مصرف نمایید و از خرد کردن یا جویدن آنها بپرهیزید.
• داروی متیل فنیدات با نام‌های تجاری متعددی به صورت آهسته رهش موجود می‌باشد اما این محصولات اثرگذاری مشابهی ندارند. لذا توصیه می‌شود از یک برند ثابت استفاده نمایید و در صورتی که مجبور به تغییر برند تجاری دارو شدید، حتماً با پزشک مشورت نمایید.
• در صورت استفاده طولانی‌مدت این دارو، تاثیرات آن ممکن است کاهش یابد. اگر احساس کردید این دارو تاثیر لازم و کافی را ندارد با پزشک در این زمینه صحبت کنید. با وجود این‌که این دارو به بسیاری از انسان‌ها کمک کرده اما ممکن است در برخی موارد باعث اعتیاد شود. این خطر زمانی که فرد دچار سوء مصرف مواد باشد (مانند اعتیاد یا استفاده بیش از حد مواد مخدر یا الکل) افزایش می‌یابد. برای اطلاعات بیشتر با پزشک یا دکتر داروساز مشورت نمایید. اگر شرایطتان بهبود نیافت یا بدتر شد به پزشک اطلاع دهید.

موارد منع دارو ریتالین

• به تاریخ انقضای داروی متیل فنیدات (Methylphenidate) توجه کنید و اگر دارویی که در دستتان است تاریخ انقضای آن تمام شده است، از مصرف آن خودداری کنید.
• هرگز داروی متیل فنیدات (ریتالین) را به فرد دیگری حتی با علائم مشابه خودتان تجویز نکنید.

►چنانچه قرار است این دارو برای کودک یا نوجوان شما یا خودتان تجویز شود، قبل از تجویز این دارو، پزشک را در صورت وجود هر نوع بیماری، به ویژه شرایط زیر مطلع سازید:

• حساسیت به این دارو یا دیگر داروها و مواد
• بارداری
• شیردهی
• هرگونه اختلال رفتاری
• اضطراب شدید
• فشار عصبی
• عصبانیت همراه با بی قراری
• اختلالات افسردگی قابل درمان با ضد افسردگی‌های رایج
• هرگونه حرکت غیر ارادی یا غیرقابل کنترل مانند تیک‌های عصبی
• سندرم تورت یا سابقه خانوادگی آن
• صرع یا هرنوع اختلال حمله‌ای
• مشکلات قلبی-عروقی
• فشار خون بالا
• پرکاری غده تیروئید
• سابقه تومور در غده فوق کلیوی
• گلوکوم
• اختلال گوارشی
• اختلال تغذیه‌ای
• فنیل کتونوری
• سوء مصرف مواد مخدر یا الکل
• بیماری های چشمی همچون آب سیاه

تداخلات دارویی ریتالین

بسیاری از داروها در صورتی که همراه یکدیگر مصرف شوند برای فرد عوارض شدیدی دارند و گاهی بسیار خطرناک هستند. بعضی از داروهای ضد افسردگی در صورتی که همزمان با ریتالین مصرف شوند ممکن است اثرات خطرناکی مانند افزایش فشار خون داشته باشند. بعضی از داروها از جمله داروهای موسوم به سه حلقه ای مورد استفاده در درمان افسردگی در صورت مصرف همزمان با ریتالین ممکن است اثر خود را از دست بدهند. همچنین ممکن است ریتالین اثر داروهای کنترل کننده فشار خون را کاهش دهد و نقش خنثی کننده برای آن‌ها داشته باشد.

با توجه به دستورالعمل روی دارو، ریتالین با داروهای زیر تداخل می کند:

بازدارنده های مونوآمین اکسیداز: شامل سلژیلین، ترانیل سیپرومین، ایزوکارباکسازید، فنلزین، لاینزولید و متیلن بلو هستند. افراد نباید ریتالین را در کنار این داروها مصرف کنند زیرا باعث ایجاد عوارض جانبی شدید و گاه کشنده می شود.

داروهای ضد فشار خون: این داروها شامل دیورتیک ها، مسدود کننده های کانال کلسیم، مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE)، مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین II (ARB)، بتا بلاکرها و آگونیست های گیرنده آلفا 2 با عملکرد مرکزی هستند.

داروهای بیهوشی خاص: داروهای بیهوشی که باعث تداخل می شوند عبارتند از: هالوتان، ایزوفلوران، آنفلوران، دسفرلران و سووفلوران.

#سایر تداخلات احتمالی عبارتند از:

1. داروهای ریفلاکس اسید، مانند آنتی اسیدها، مسدود کننده های H2 و مهار کننده های پمپ پروتون
2. داروهای فشار خون مانند لوزارتان، والسارتان، ایربسارتان، انالاپریل، لیزینوپریل، هیدروکلروتیازید و فوروزماید
3. داروهای ضد روان پریشی، مانند کلرپرومازین و هالوپریدول
4. داروهای تشنج، مانند فنی توئین و فنوباربیتال
5. وارفارین
6. کافئین
7. داروهای سرماخوردگی یا آلرژی

►قبل از مصرف ریتالین، فرد باید سایر داروهایی را که مصرف می کند به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهد. پزشک یا داروساز می توانند در مورد تعاملات احتمالی با ریتالین مشاوره دهند.

►متیل فنیدات به داروی دکس متیل فنیدات شباهت دارد، لذا از مصرف داروها با یکدیگر خودداری فرمایید.

►این دارو ممکن است در برخی آزمایش‌های پزشکی مانند اسکن مغز برای بررسی بیماری پارکینسون اختلال ایجاد کند و موجب نتایج اشتباه شود. به پرسنل آزمایشگاه و پزشکان را در مورد داروهای مصرفی خود اطلاع دهید.

عوارض جانبی

همه داروها ممکن است عوارض جانبی ایجاد کنند. اما بسیاری از مصرف‌کنندگان نیز هیچ نوع عارضه‌ای بروز نمی‌دهند. یکسری از عوارض نیز بعد از گذشت مدت کوتاهی از مصرف دارو، از بین می‌روند.  عوارض مصرف ریتالین نسبت به بسیاری از مواد و داروهای اعتیاد آور دیگر شدیدتر است و به هیچ وجه نباید به صورت خودسرانه و بدون تجویز پزشک مصرف شود. در صورت بروز هریک از عوارض زیر با مصرف داروی متیل فنیدات (ریتالین) با پزشک معالج مشورت نمایید.

►از جمله عوارض داروی متیل فنیدات (ریتالین) عبارتند از:

• تغییرات خلق و خو
• خواب آلودگی
• گیجی
• سرگیجه
• سردرد
• خستگی
• اختلال در خواب (مانند بی خوابی)  برای اشنایی با داروی بی خوابی اینجا کلیک کنید
• تب
• حرکات غیر ارادی مانند تیک‌های عصبی
• درد عضلانی
• لکه‌های قرمز و خارش
• نازک شدن تار موها
• ریزش مو
• خشکی دهان
• سوء هاضمه
• کاهش اشتها
• کاهش وزن
• درد شکمی
• تهوع
• اسهال
• سرفه
• علائم سرماخوردگی

در صورت بروز علائم زیر با پزشک تماس بگیرید:

• تغییرات ذهنی، خلقی، رفتاری (مانند تحریک، پرخاشگری، نوسانات خلقی، افکار غیرعادی، افکار خودکشی)
• درد قفسه سینه
• تپش قلب
• ضربان قلب نامنظم
• مشکل تنفسی
• حرکات کنترل نشده عضلانی
• تغییرات در بینایی
• علائم مشکلات جریان خون در انگشتان دست و پا (مانند سردی، بی حسی، درد، تغییر رنگ پوست)
• زخم‌های بدون دلیل
• نعوظ دردناک یا طولانی (بیش از ۴ ساعت طول بکشد)

در صورت بروز علائم زیر، فوراً با اورژانس تماس بگیرید:

• تشنج
• غش
• علائم سکته مغزی (مانند ضعف در یک طرف بدن، اختلال در گفتار، تغییرات ناگهانی بینایی، گیجی)
• علائم حمله قلبی (مانند درد قفسه سینه، فک، بازوی چپ، تنگی نفس، تعریق غیرمعمول)

در صورت بروز علائم واکنش‌های آلرژیک مانند سرگیجه، تنگی نفس، بثورات پوستی و تورم (به ویژه صورت، زبان یا گلو)نیز فوراً با اورژانس تماس بگیرید.

►مصرف داروی ریتالین ممکن است موجب تغییر افکار و رفتار (مانند افسردگی، پرخاشگری، رفتار خصمانه یا افکار خودکشی) در فرد مصرف کننده ریتالین (از جمله کودک یا نوجوان) گردد. این علائم باید فوراً به پزشک اطلاع داده شود.

تاثیر ریتالین بر خلاقیت

در تحقیقات صورت گرفته، نتایج نشان داده که ریتالین بر افزایش خلاقیت اثری ندارد. علاوه بر این ریتالین که برای بهبود اختلال خواب استفاده می شود در قوه شناخت و حافظه افراد تاثیر مثبت بادوامی ندارد. بنابراین افرادی که به هر دلیلی ریتالین را با دوز بالا و طولانی مدت مصرف می کنند، هم دچار عوارض روانی چون توهم و پارانویا می گردند و هم پیشرفتی در خود نمی بینند.

تاثیر ریتالین بر جنین

مطالعات نشان دادند که قرار گرفتن در معرض متیل فنیدیت در اوایل بارداری با افزایش کمی اما قابل توجهی ناهنجاری های اساسی همراه است. پژوهشی که در سال 2020 در مجله Reproductive Toxicology منتشر شد نشان داد که این موارد را بیشتر می توان به افزایش خطر ابتلا به ناهنجاری های قلبی نسبت داد. ممکن است توصیه شود که اکوکاردیوگرافی جنین در زنان بارداری که از متیل فنیدیت در دوران بارداری استفاده میکنند انجام شود.

تاثیر و مصرف ریتالین در بارداری و شیردهی

طبق بررسی ها مصرف داروی ریتالین در دوران بارداری می تواند تاثیرات اساسی و جدی بر روی جنین بگذارد. بر طبق تحقیقات زنانی که در دوران بارداری در معرض مصرف داروی ریتالین قرار گرفته اند، احتمال بسیار زیادی وجود دارد که فرزندانی با ناهنجاری ها و اختلالات قلبی جدی به دنیا آورند.

گزارش های پزشکی حاکی از آن است که مصرف ریتالین در دوران پزشکی می‌تواند باعث ناهنجاری‌هایی در انگشت و حتی ناهنجاری جسمانی شود.

متیل فنیدات می‌تواند وارد شیر مادر شود و به راحتی به بدن کودک منتقل شود. اما تا به امروز هیچ گزارشی در مورد عوارض جانبی ریتالین در شیر مادر یافت نشده است. مصرف ریتالین هم در دوران بارداری و هم در دوران شیردهی باید تحت نظر پزشک تجویز و مصرف شود.

تاثیر ریتالین در مقایسه با مودافينيل بر عملکرهای شناختی

مودافینیل یک داروی تقویت کننده بیداری است که برای درمان خواب آلودگی بیش از حد حین روز و نارکولپسی استفاده می شود.اما گاهی اوقات از آن به عنوان یک تقویت کننده شناختی استفاده می شود .متاآنالیزی در سال 2020 توسط پژوهشگران دانشگاه لیورپول انگلستان انجام شد. در این پژوهش محققان با تلفيق نتايج تحقيقات مقالاتی که تا به حال در ضمینه تاثیر این دو دارو بر روی عملکرد های شناختی افراد منتشر شده  نشان داد که ریتالین تاثیر بیشتری نسبت به مودافینیل بر عملکرهای شناختی افراد دارد.

با این حال به طور کلی این تاثیر مثبت چندان هم زیاد نیست و بیشتر در عملکرد هایی مانند توجه پایدار و بیادآوری موثر است. در عین حال این پژوهشگران نشان دادند احتمال سو مصرف (اعتیاد) و سمیت ریتالین نسبت به مودافینیل بیشتر است. در بعضی افرادی که ریتالین را  در مدت زمانی طولانی و دوز های بالا مصرف می کنند هذیان، توهم، تحریک، پارانویا و تشنج و همچنین اثرات قلبی عروقی مشاهده می شود.

►در این پژوهش نشان داده شد که مودافينيل تأثیر مثبت کمتری بر حافظه دارد. با این حال پتانسيل سو مصرف و مشكلات مسموميت كمتري دارد اما در دوز های بالا مي تواند باعث اثرات عصبي مانند اضطراب، سردرد تحريكي، بي خوابي و لرزش شود. 

موارد هشدار و احتیاطات ویژه

• ►اکثر مهار کننده‌های MAO نباید تا ۲ هفته قبل از شروع استفاده از داروی متیل فنیدات (ریتالین) مصرف شوند.
• ►در مدت درمان با داروی متیل فنیدات، فرد بیمار (از جمله کودک یا نوجوان) باید تحت نظر پزشک متخصص باشد و آزمایشات تجویزی توسط پزشک را انجام دهد.
• ►برنامه روان درمانی در کنار دارو درمانی ممکن است باعث بهتر شدن شرایط در فرد بیمار شود.
• ►چنانچه این دارو برای کودکتان تجویز شده است، در مورد رژیم غذایی مناسب فرزندتان با پزشک مشورت نمایید.
• ►چنانچه داروی ریتالین برای کودک تجویز شده است، میزان رشد او باید به طور مرتب کنترل شود. در این باره دستورالعمل‌های لازم را از پزشک بپرسید.
• ►در صورتی که خودتان داروی ریتالین مصرف می‌کنید یا این دارو برای کودکتان تجویز شده است، قبل از هرگونه عمل جراحی پزشک را از مصرف این دارو مطلع سازید.
• ►داروی ریتالین ممکن است باعث تغییر در نتایج برخی آزمایشات و معاینات پزشکی (مانند اسکن مغزی برای بیماری پارکینسون) شود لذا پزشک معالج را از مصرف این دارو مطلع سازید.
• ►مصرف داروی متیل فنیدات (ریتالین) همراه با فرآورده‌های حاوی الکل و الگریزها می‌تواند خطرناک باشد.
• ►بیماران مبتلا به فشار خون باید به طور منظم فشار خون خود را اندازه گیری کنند.
• ►اگر به داروی متیل فنیدات یا دکس متیل فنیدات حساسیت دارید یا هر حساسیت دیگری دارید قبل از مصرف این دارو را پزشک یا دکتر داروساز مشورت کنید. داروی ریتالین ممکن است شامل ترکیبات غیر فعالی باشد که موجب بروز حساسیت یا مشکلات دیگر بشود، در این مورد با دکتر داروساز مشورت کنید.
• ►قبل از مصرف داروی ریتالین سوابق پزشکی خود و خانواده‌تان را به اطلاع پزشک برسانید؛ مخصوصا مشکلات گردش خون (مانند بیماری راینارد)، فشار خون بالا، گلوکوم، مشکلات قلبی (مانند تپش قلب نامنظم، نارسایی قلبی، سابقه حمله قلبی و مشکلات مرتبط با ساختار قلب)، سابقه خانوادگی مشکلات قلبی (مانند مرگ بر اثر ایست قلبی و تپش قلب نامنظم)، سابقه شخصی یا خانوادگی اختلالات روحی و روانی (مانند اختلال دو قطبی، افسردگی، اختلال روان پریشی و میل به خودکشی)، سابقه شخصی یا خانوادگی حرکات غیرارادی یا صدای ناهنجار (مانند سندروم تورت)، پرکاری تیروئید و تشنج.
• ►این دارو ممکن است موجب خواب‌آلودگی و تاری دید شما بشود. الکل و ماری جوآنا این حالات را تشدید می‌کند. لذا از رانندگی و فعالیت‌هایی که نیاز به هوشیاری دارند، تا زمانی که در هوشیاری کامل به سر ببرید اجتناب کنید. هنگام مصرف ریتالین از خوردن الکل پرهیز کنید و در صورت مصرف ماری جوآنا با پزشک خود صحبت کنید. ضمنا قبل از هر گونه جراحی همه‌ی داروهایی را که مصرف می‌کنید با پزشک یا دندانپزشک خود در میان بگذارید.
• ►مصرف طولانی مدت ریتالین توسط کودکان است بر روی وزن، رشد و قد نهایی‌شان تاثیر بگذارد و ممکن است پزشک به صورت موقت برای کاهش خطرات مصرف این دارو را برای کودک قطع کند. قد و وزن کودک را همواره بررسی کنید و نتایج آن را در اختیار پزشک یا دکتر داروساز بگذارید. سالمندان ممکن نسبت در مقابل برخی از عوارض جانبی این دارو مانند درد قفسه سینه، مشکلات خواب و کاهش وزن حساسیت بیشتری از خود نشان دهند.
• ►این دارو از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل می‌شود. در مورد شیردهی به نوزاد هنگام مصرف این دارو با پزشک مشورت نمایید.

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم

هر کسی که نسخه ای از داروهای ریتالین را دریافت می کند، برای بررسی نیازهای دارویی خود باید مرتباً به پزشک یا متخصص بهداشت دیگر مراجعه کند. از آنجا که ریتالین یک داروی کاملاً کنترل شده است، فرد هر بار به نسخه جدیدی از پزشک نیاز خواهد داشت.

اگر دارو اثرات خود را از دست داد یا عوارض جانبی نامطلوبی داشت، فرد باید به پزشک خود اطلاع دهد. پزشک ممکن است مقدار داروی تجویز شده را تنظیم کند. فردی که ریتالین مصرف می کند هرگز نباید دوز خود را تغییر دهد و ابتدا باید با پزشک مشورت کند.

اگر فردی دچار بی حسی در انگشتان دست و پا یا تغییر حساسیت پوست یا رنگ پوست شد، باید با اورژانس محلی خود تماس بگیرد.

درد قفسه سینه، تغییر در ضربان قلب یا مشکلات تنفسی نیز می تواند خطرناک باشد و فرد باید بلافاصله با خدمات اورژانس محلی خود تماس بگیرد

علائم اوردوز ریتالین

اگر علائم اوردوز این دارو مانند از هوش رفتن و مشکلات تنفسی را مشاهده کردید سریعا با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید. علائم اوردوز ریتالین شامل استفراغ، آشفتگی، گیجی، تعرق، سرخی صورت، لرزش عضلات و از دست دادن هوشیاری ادرار می‌شود. در صورت مشاهده آن‌ها با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.

ریتالین و بیش فعالی

مدت اثر ریتالین چهار تا شش ساعت است؛ بنابراین باید این دارو را یک یا دو بار در روز مصرف کرد. بین کودکان از نظر پاسخ هایشان به این داروها تفاوت های زیادی وجود دارد، برخی کودکان سریعا و به مقدار کم دارو پاسخ می دهند، در حالی که کودکان دیگر فقط به مقدار زیاد دارو پاسخ می دهند. در صورت عدم تاثیر این دارو در مورد فرزندتان، باید با پزشک مشورت کنید تا علت را بیابد.

آنچه اثبات شده این است که استفاده از داروهای محرکی همچون ریتالین موجب کاهش بیش فعالی، افزایش توجه، کاهش تکانشگری، کاهش رفتارهای منفی، بهبود تعامل اجتماعی و افزایش موفقیت تحصیلی (دارو بر هوش آنها تاثیر نمی گذارد، بلکه به آنها کمک می کند قابلیت های اصلی را به نحو مؤثرتری به کار برند) تا حدود 80-70 درصد می شود. این مقدار اثربخشی در مطالعات مختلف اثبات شده است و این یعنی هیچ جای شکی برای استفاده از این دارو باقی نمی ماند.

در واقع و به زبانی شفاف تر، ریتالین جزو داروهایی است که برای درمان کودکان بیش فعال خط اول درمان توسط پزشک تشخیص داده می شوند و البته احتمال عوارضی برای آن مطرح است. ناگفته نماند که همه داروها دارای عوارض هستند اما وقتی دارو توسط پزشک تجویز می شود، سود و مزیت آن با احتمال عوارض سنجیده می شود و بعد از تشخیص قطعی، دارو داده می شود. مانند انسولین که برای بیماری دیابت تجویز می شود؛ کسی که دیابت ندارد اگر به او انسولین تزریق شود حتما وارد شوک خواهد شد و باید بستری شود؛ ریتالین هم دارویی است که فقط اگر با تشخیص قطعی بیش فعالی توسط پزشک داده شود، حتما باید در آن استفاده کرد.

عوارض این دارو قابل کنترل است. پزشکان عموما قبل از تجویز این دارو یک ارزیابی قبل از درمان، که دربرگیرنده بررسی عملکرد قلبی بیمار، وجود اختلالات حرکتی و عملکرد کبدی و کلیوی است، انجام می دهند و در صورت وجود مشکل در این اعضا و اختلالات متابولیسم، میزان مصرف داروها را کاهش یا از داروی دیگری استفاده می کنند.

برای اشنایی با بیش فعالی اینجا کلیک کنید

 دارو درمانی برای کودکان بیش فعال دارای تاثیر فوق العاده اما کوتاه مدتی بر علائم رفتاری آنان است. به محض قطع مصرف دارو نشانه های بیش فعالی با همان شدت قبلی ظاهر می شود. بسیاری از والدین نیز در مورد استفاده از این داروها دچار تردیدند و رغبت چندانی به استفاده از این داروها برای درمان فرزندشان نشان نمی دهند. همچنین به علت اینکه ثابت شده این بیماری ناشی از عدم تعادل مواد شیمیایی مغز و ارثی است، مصرف این دارو ممکن است طولانی مدت باشد. بنابراین به دلیل کوتاه مدت بودن اثر این دارو و خاصیت مهارکنندگی آن، و نگرانی والدین از عوارض بلندمدت و همچنین برای هدایت درست این کودکان باید از مداخلات روانشناختی و رفتاری، در کنار این دارو بهره برد.

بازی یک نوع ریتالین است!

یکی از مواردی که متخصصان برای درمان و کاهش علائم اختلال بیش فعالی نقص توجه توصیه می کنند، انجام فعالیت های ورزشی و تفریحی برای این کودکان است. متخصصان می گویند ورزش تمرکز را بهبود می بخشد و جریان انتقال دهنده های عصبی را افزایش می دهد. پونتم یکی از پژوهشگران در زمینه این بیماری درباره ورزش به عنوان یک درمان متناوب برای اختلال بیش فعالی نقص توجه معتقد است: تاثیر ایروبیک بر روی مغز مشابه ریتالین یا دیگر داروهای تحریک زای روانی است که تاثیری موقتی دارند. این ورزش می تواند تاثیرات مثبت دیگر بر سلامت روانی و فزییکی کودک شما داشته باشد.

پژوهشگران دانشگاه ایلی نویز بر اساس مطالعات خود دریافته اند، فعالیت های خارج از خانه مانند استفاده از اوقات فراغت، رفتن به پارک، شهربازی، ورزش و ... برای این کودکان مفید است. طبق مطالعاتی که در سپتامبر 2004 در مجله آمریکایی سلامت عمومی انجام شد، نتیجه این درمان روی کودکان پنج تا هجده ساله، کاهش شدید علائم را نشان می دهد.

در واقع فعالیت های فیزیکی همواره به سود مبتلایان به اختلال بیش فعالی نقص توجه است. ورزش و تحرک انرژی اضافی کودک را تخلیه می کند، مغز را به فعالیت وامی دارد و تحریکش می کند. همچنین شرکت در بازی ها و کارهای گروهی مهارت های اجتماعی او را تقویت می کند و پیروی از نظم و انضاط را تعلیم می دهد. البته زمانی پیش می آید که کودک خجالتی است و تمایل به شرکت در گروه ها و بازی های تیمی را ندارد؛ در این حالت بازی های انفرادی مثل دونچرخه سواری یا شنا می توانند مناسب و کمک کننده باشند. همچنین هنر و سرگرمی های ذهنی می توانند، مفید باشند. مثلا نقاشی کشیدن، کاردستی درست کردن یا موسیقی، فعالیت هایی هستند که فرصت های خلاقانه ای را فراهم می کنند.

نکته مهمی که در این مقوله وجود دارد، نظارت بر پیشرفت کودک است. اگر ببینیم در انجام کار خاصی مثلا ورزش فوتبال یا نقاشی پیشرفتی ندارد، باید فعالیت دیگری را جایگزین آن کنیم. آگاهی از محدودیت ها، توانایی ها، علاقه ها و خواست های حقیقی کودکان بیش فعال، به پدر و مادری هاشان کمک می کند تا بهتر و ساده تر از پس تعدیل و حل این مشکل برآیند.

اعتیاد به ریتالین

در بخش قبل اشاره شد که ریتالین باعث ایجاد بهبودی در بیماران با اثر بر دوپامین و افزایش مقدار در دسترس آن برای مغز می‌شود. دوپامین ماده‌ای است که در سیستم پاداش در مغز ترشح می‌شود. این سیستم در زمانی که عملکردی لذت بخش از فرد سر بزند و یا ماده‌ای لذت بخش به بدن او وارد شود با ترشح دوپامین احساس لذت را ایجاد می‌کند. همین نکته باعث می‌شود که افراد به مواد مخدر مختلف (و یا حتی فعالیت‌های مختلف) اعتیاد پیدا کنند. زیرا برای احساس لذت بیش‌تر، با استفاده از مواد مخدر، سطح دوپامین را در مغز خود بالا می برند. دقیقا از طریق همین مکانیسم ریتالین نیز می‌تواند باعث اعتیاد در مصرف کنندگان شود.

ترک اعتیاد به ریتالین

با توجه به عوارض و پیامدهای منفی که ریتالین می‌تواند برای افراد به وجود آورد ترک اعتیاد به این ماده از اهمیت زیادی برخوردار است. برای ترک اعتیاد به ریتالین می‌توان از روش‌هایی از جمله سم زدایی و روان درمانی استفاده کرد. روان درمانی می‌تواند شامل درمان‌های شناختی-رفتاری، خانواده درمانی و مشارکت اجتماعی باشد.

علائم ترک شامل اختلالت خواب، خستگی و افسردگی است. مصرف بهتر است تحت نظر پزشک و با دوز کم شروع شود. در صورت سوء ‌مصرف، این دارو می‌تواند عوارضی همچون روان‌پریشی و پارانویا ایجاد کند.

دوز بالای این دارو می‌تواند باعث ایجاد مشکلات زیر شود:

• لزرش و انقباض شدید عضلات
• نوسانات خلقی
• گیجی
• توهم و هذیان
• تشنج

آیا مصرف ریتالین در افراد سالم می‌تواند مفید باشد؟

دانشجویان و دانش آموزان در دوران تحصیلی، در اثر تبلیغات و بعضا فشار اطرافیان اعم از دوستان، مشاوران و حتی بعضی والدین، با هدف تمرکز بیش‌تر، افزایش حافظه و بهبود عملکرد در امتحانات ترغیب به مصرف این دارو حتی بر خلاف سالم بودن می شوند. هرچند در تحقیقات مختلف این قضیه به طور کامل مورد بحث قرار گرفته و در بعضی تحقیقات آماری به اثبات رسیده که مصرف ریتالین به بهبود عملکرد افراد در امتحانات کمک خاصی نمی‌کند.

در مقاله review که در سال 2014 توسط Linssen et al منتشر شد مقالات قبلی، که اثرات ریتالین را بر روی افراد سالم مورد ارزیابی قرار داده بودند، بررسی شد. و نشان داده شد که یک بار استفاده از ریتالین با دوز های مختلف چه اثرات مثبتی بر ارتقا عملکرد های شناختی افراد سالم می تواند بگذارد. مطالعات نشان داده اند که استفاده تک دوز از این دارو، در دوز هایی بین 10 تا 20 میلیگرم باعث ارتقا عملکرد حافظه کاری (Working memory) و حافظه کوتاه مدت خواهد شد. در دوز های زیر 10 میلیگرم باعث افزایش سرعت پردازش (Speed of processing) در افراد سالم خواهد شد. همچنین در دوز های زیر 20 میلیگرم باعث ارتقا عملکرد های مرتبط با حافظه کلامی (Verbal learning and memory) می شود . در اکثر مطالعات، دوز های بالای 20 میلیگرم تفاوت زیادی در بهبود و ارتقا عملکرد افراد نشان نداد. که میتوان گفت تاثیرات مثبت ریتالین وابسته به دوز نمی باشد. باید توجه داشت که این مطالعات فقط استفاده از تک دوز از دارو را مورد بررسی قرار داده اند و بیشتر تمرکزشان بر روی ارتقا عملکرد های شناختی و تاثیرات مثبت ریتالین بوده است و تاثیرات منفی ریتالین را مورد بررسی قرار نداده اند.

با توجه به اثرات مثبت ریتالین بر عملکرد های شناختی شاید این سوال پیش آید که چرا پزشکان این دارو را برای افراد سالم تجویز نمی کنند؟ در جواب باید گفت که این یک دارو است و برای درمان ساخته شده است و همین طور عوارض مصرف طولانی مدت آن نیز به اثبات رسیده است و با توجه به اینکه احتمالا فواید ریتالین برای افرادی سالم از عوارض آن کمتر است مانع از توصیه‌ی پزشکان به استفاده از این دارو می‌شود. همچنین با توجه به اعتیادآور بودن این دارو، استفاده‌ی آن در افراد سالم توصیه نمی‌شود

آیا ریتالین تجویز شده می تواند با عوارض جانبی همراه باشد؟

خیر. توجه داشته باشید که ریتالین یک دارو است و دارو ها نیز با توجه به بررسی میزان فواید و عوارض شان نسبت به یکدیگر تجویز می شوند. پزشک زمانی داروی ریتالین را تجویز می کند که شرایط فرد را به طور کامل بررسی کرده باشد و مطمئن باشد که فواید آن بسیار بیش تر از عوارض است. در این شرایط در صورتی که دارو را مصرف نکنید، ممکن است با مشکلات جدی مواجه شوید. منع مصرف داروی ریتالین تنها در صورتی است که فرد به صورت خودسرانه قصد مصرف آن را داشته باشد.

آیا استفاده طولانی مدت از ریتالین خطرناک است؟

روانپزشکان ریتالین را برای درمان افراد مبتلا به بیش فعالی یا نارکولپسی تجویز می‌کنند که هر دو بیماری مزمن هستند. با این وجود هیچ آزمایش بالینی برای ارزیابی اثر متیل فنیدات برای بیش از ۴ هفته درمان وجود ندارد. روانپزشکانی که بیش از ۴ هفته ریتالین تجویز می‌کنند، اثربخشی و ایمنی طولانی مدت این دارو را برای هر فرد ارزیابی می‌کنند.

جایگزین های ریتالین

1. کافئین: طبق تحقیقات از آن جا که کافئین باعث افزایش تمرکز و عملکرهای شناختی می شود همان اثر را با کیفیت بهتر از ریتالین بر حافظه می گذارد.
2. محدود کردن مصرف قند و شکر: استفاده از قند تصفیه شده منجر به بروز علائم بیش فعالی می شود.
3. اسیدهای چرب امگا: آن چه در کنترل بیش فعالی موثر است داشتن رژیم غذایی مناسب است.
4. مدیتیشن: مراقبه یا ریلکسیشن در افزایش توجه و تمرکز موثر است.
5. ورزش های هوازی: ورزش یکی از راه های کنترل توجه و تمرکز است.

با ارزوی بهبود تمامی بیماران

ملیکا بخشی

‌