شکاف کام و گفتار درمانی در کودکان

شکاف کام و گفتار درمانی در کودکان

شکاف کام یکی از نقایص مادرزادی دهان است که مشکلات زیادی را برای کودک به همراه دارد.

شکاف کام

شکاف کام یکی از نقایص مادرزادی است که در آن بافت دهان در طی تکامل جنینی به خوبی تشکیل نشده است. شکاف کام هنگامی رخ می‌دهد که سقف دهان در حین رشد اولیه جنین در داخل رحم مادر، به درستی بسته نشود. کام از دو قسمت به نام های کام سخت و کام نرم تشکیل شده است که هر یک از آنها قابلیت شکاف برداشتن دارد. شکاف کام مانند شکاف لب روی ظاهر تأثیر نمی‌گذارد اما شایع‌ترین شکاف فقط در عضلات کام رخ می‌دهد که در پشت دهان قرار دارد. 

 

دلایل ایجاد شکاف کام 

شکاف های ایجاد شده در کام و یا لب ها به دلیل جوش نخوردن و خوب بسته نشدن اندام های مختلف مانند عضلات پشت کام و یا لب بالایی ایجاد می گردند. در حالت طبیعی و فیزیولوژیک، بافت های نرم صورت مانند کام و لب ها در سه ماهه اول بارداری بسته شده و در صورت وجود مشکلات زمینه ای و پاتولوژیکی این اتفاق یا کاملا از بین رفته و یا به شکل ناقص انجام می گیرد. با توجه به تحقیقات مختلف در این زمینه، عوامل ژنتیکی و وراثتی از اصلی ترین و شایع ترین دلایل ایجاد کننده شکاف کام یا لب هستند.

کمبودهای ویتامینه مانند ویتامین B9 یا همان اسیدفولیک، مصرف بیش از حد دخانیات مانند سیگار و نوشیدن مشروبات الکلی، تغذیه نامناسب دوران بارداری، قرار گرفتن مادر در معرض مواد جهش زا و استرس های کنترل نشده دوران بارداری در مادران از عوامل تشدید کننده این نقص مادرزادی بوده و می تواند ریسک ابتلا به آن را در نوزادان افزایش دهد. توجه داشته باشید با اینکه مطالعات بسیار زیادی در این زمینه انجام گرفته است، اما تاکنون علت اصلی و مشخص شکاف کام یا لب به خوبی کشف و مشخص نشده است.  تا بروز علائم ناشی از آن، تشخیص شکاف در بدو تولد کمی مشکل خواهد بود.

 

مشکلات ایجاد شده به دنبال شکاف کام

شکاف ایجاد شده در کام، علاوه بر تاثیر نامطلوبی که در زیبایی ظاهری دارد، می توانند منجر به بروز مشکلات جدی بسته به درجات آن گردد.

• مشکل شیردهی و تغذیه

تغذیه صحیح و به موقع یکی از اصول اولیه و بسیار مهم برای نوزاد تازه متولد شده است. متاسفانه کودکان دارای شکاف کام یا لب در تغذیه اولیه به شدت مشکل داشته و توانایی دریافت شیر از سینه مادر و شیشه شیرهای معمولی را نخواهند داشت. این اتفاق در نوزادان مبتلا به شکاف لب بسیار پررنگ تر بوده و به منظور تغذیه آنها باید از سر شیشه های مخصوص استفاده نمود.

 

• تداخل در صحبت کردن

سقف دهان دارای یک صفحه نرم و یک صفحه محکم است. صفحه سخت دهان از استخوان ساخته شده است که در قسمت انتهای دهان قرار گرفته است. شکاف کام کودک بدین معنا است که در صفحه دهان  او حفره ایجاد شده است. بی­ کفایتی دریچه کامی حلقی زمانی رخ می‌دهد که حفره بین دهان و بینی به طور مناسب بسته نشود. این امر باعث ایجاد جریان اضافی هوا از بینی کودک هنگام حرف زدن می‌شود اصطلاحا به این وضعیت پر آوایی گفته می‌شود. اگرچه می‌توان به کمک عمل جراحی به رفع این عارضه پرداخت، هنوز تعدادی از نوجوانان از عارضه بی­ کفایتی دریچه کامی حلقی رنج می‌برند. خوشبختانه یکی از تحقیقاتی که در خصوص بیماران مبتلا به شکاف کام انجام شده است نشان می‌دهد که دستیابی به تکلم طبیعی با کمک و راهنمایی متخصص گفتار درمانی کاملا امکان پذیر است. طی مدت 6 تا 8 هفته پس از شروع گفتار درمانی در شکاف کام، والدین می‌توانند شاهد پیشرفت قابل ملاحظه مهارت‌های کلامی و زبانی کودک خود باشند. به علاوه، کودکان مبتلا به شکاف کام معمولا به علت مشکلات گوش میانی، شنوایی خود را از دست می­‌دهند. این امر باعث می‌شود کودکان دیرتر شروع به تکلم کنند زیرا فرآیند تکلم با شنیدن آغاز می‌شود. والدین باید برای پیشگیری از به تاخیر افتادن تکلم، کودک خود را نزد متخصص گوش و حلق و بینی ببرند.

 

• مشکلات دهان و دندان

کودکانی که با شکاف لب و یا کام متولد شده اند، مستعد ابتلا به ناهنجاری های دهان و دندان بوده و برهم خوردگی نظم و ترتیب دندان ها، عدم تکامل مناسب دندان ها و جرم گیری سریع در آن ها از جمله مشکلات شدید دندانی ایجاد شده در این نقص هستند. از این رو توصیه می شود کودکان مبتلا به این عارضه حتما در زمان های مشخص به دندانپزشک مراجعه کرده و از سلامت دندان هایشان اطمینان حاصل نمایند.

 

• عفونت های گوش و مشکلات شنوایی

کودکان مبتلا به شکاف کام مستعد ابتلا به عفونت های گوش و افزایش مایع دورن گوش و به دنبال آن، کاهش قدرت شنوایی هستند.

 

• خفگی در کودک

روش شیر دادن در این نوزادان کمی متفاوت تر از حالت های عادی بوده و در صورت رعایت نکردن آن می تواند منجر به ایجاد خفگی در نوزاد گردد.

 

 

درمان شکاف کام

درمان این نواقص بستگی به سطح و شدت شکاف لب یا کام کودک شما دارد. پروسه درمانی اغلب به منظور بستن شکاف ایجاد شده و بازسازی صورت و کام کودک خواهد بود. برای این منظور ممکن است در چندین نوبت بر روی بیمار عمل جراحی زیبایی صورت بگیرید.

 

در طی پروسه درمان جراحی تیمی از متخصصان ممکن است با شما و فرزند شما همکاری کنند. به عنوان مثال، اگر فرزند شما به دلیل شکاف در گفتار مشکل دارد، ممکن است با یک گفتاردرمان کار کند. تیم فرزند شما ممکن است شامل یک جراح پلاستیک، جراح دهان و دندان و یا یک متخصص ارتودنسی باشد.

 

بررسی دقیق تر شکاف کام و گفتار درمانی

کودکان مبتلا به شکاف کام دچار چه مشکلات گفتاری می شوند؟

• محدودیت رشد صدای گفتار

• نارسایی کامی – حلقی

• از دست دادن شنوایی

 

رشد گفتاری در کودک دارای شکاف کام

کودکانی که با شکاف کام متولد می‌شوند ممکن است در شروع گفتار و توسعه صداهای گفتاری تاخیر داشته باشند. علاوه بر این، کودکان مبتلا به شکاف کام ممکن است خطاهای گفتاری داشته باشند که مستقیماً با شکاف مرتبط است. به این موارد خطاهای گفتاری جبرانی گفته می‌شود. به طور کلی، کودکان از سن 2 تا 3 ماهگی شروع به تولید صدا می‌کنند و از 6 تا 10 ماهگی با صدای بلند (مانند بابابا ، دادادا) صحبت می‌کنند. کودکان معمولاً بین 12 تا 14 ماهگی از کلمات واقعی (مانند مامان، دادا) استفاده می‌کنند.

 

اختلال کارکرد کامی-حلقی  (VPI)

در طول گفتار، هدف این است که جریان هوای خوبی از طریق دهان برای همه صداهای گفتاری به جز m ،n  و ng  وجود داشته باشد. برای هدایت هوا از طریق دهان، کام نرم (قسمت پشتی سقف دهان) بلند شده و به طرف پشت گلو حرکت می‌کند. این حرکت، سوراخ بین دهان و بینی را می‌بندد. اختلال کارکرد کامی- حلقی زمانی رخ می‌دهد که سوراخ بین دهان و بینی به درستی بسته نشده باشد و در حین صحبت هوای زیادی از بینی خارج شود. تمام کودکانی که با شکاف کام متولد می‌شوند، تا زمانی که ترمیم شکاف ایجاد نشود، دچار اختلال کارکرد کامی- حلقی می‌شوند که منجر به هایپرنازالیتی (جریان زیاد هوا از طریق بینی) می‌شود. حتی پس از ترمیم نیز برخی کودکان همچنان دچار اختلال کارکرد کامی- حلقی هستند. با این حال، با مداخله اضافی، اکثر افراد تا 5 سالگی گفتار طبیعی خواهند داشت.

 

از دست دادن شنوایی

کودکان مبتلا به شکاف کام بیشتر در معرض مایع در گوش میانی و عفونت هستند، که ممکن است باعث کم شنوایی خفیف یا متوسط ​​شوند. از آنجا که کودکان صحبت و درک زبان را از طریق شنوایی یاد می‌گیرند، بسیار مهم است که سلامت شنوایی و گوش آنها را به دقت زیر نظر داشته باشیم.

 

 

اهداف گفتار درمانی

اهداف اصلی برای کمک به کودکان مبتلا به شکاف کام عبارتند از:

 

• با استفاده از تکنیک‌های درمان تلفظ، به کودک تلفظ صحیح (محل قرارگیری، نحوه و صداگذاری) آموزش داده شود.

• اطمینان حاصل کنید که فشار دهانی خوبی در هنگام تولید صدا وجود دارد.

• جایگزینی الگوهای گفتاری حرکتی جدید با خطاهای صدای گفتار.

 

نقش متخصص گفتار درمان

متخصص گفتار درمانی به کودکانی که دچار شکاف کام و یا لب شده‌­اند کمک می‌کند بتوانند تا حد امکان کلمات را واضح بیان کنند. بدین منظور آنها باید به بررسی موارد زیر در خصوص اشتباه تلفظ کردن صداها بپردازند و مشخص کنند که آیا:

 

مشکل کودک به یادگیری صدا مربوط است؟

مشکل کودک به اختلالات ساختاری ارتباط دارد؟

یا مشکل کودک به مسائل عملکردی مربوط است؟

متخصص گفتار درمانی از ابزارهای مختلف برای بازخورد اصوات به کودکان استفاده می‌کند. در بخش زیر به تعدادی از این موارد اشاره می‌کنیم:

 

• استفاده از آینه به کودک کمک می‌کند بتواند هوایی که از بینی او خارج می‌شود و روی آینه می‌نشیند را ببیند.

• قرار دادن کاغذ و دستمال زیر بینی می‌تواند خارج شدن هوا از سوراخ بینی را نشان دهد.

• پزشک می‌تواند از یک لوله باریک که یک توپ کوچک در ابتدای آن قرار دارد استفاده کند هنگامی که هوای خارج شده از بینی کودک وارد این لوله انعطاف پذیر می‌شود. این توپ کوچک پر از هوا می‌شود و کودک می‌تواند جریان هوای خارج شدن از بینی خود را مشاهده کند. می‌توان از لوله‌های انعطاف پذیر یا  خورده‌های کاغذ استفاده کرد و آنها را زیر بینی کودک قرار داد تا بتوان صدای اضافی بینی او را به طور کامل شنید.

• دستگاه نازومتر یک دستگاه کارامد است که روی سر کودک قرار داده می‌شود و سنسور آن در نزدیکی بینی کودک قرار می‌گیرند سپس جریان هوای اضافی که از بینی خارج می‌شود را روی صفحه مانیتور ثبت می‌کند تا کودک بتواند این جریان هوا را مشاهده کند.

هر یک از رو‌ش­‌های فوق به کودک کمک می‌کند که بتواند جریان هوایی که از بینی او خارج می‌شود را کاهش دهد. برخی از کودکان براساس شدت شکاف کام توانایی تولید صدا در مکان مناسب دهان خود را ندارند. متخصص گفتار درمان به کودکان یاد می‌دهد که از نقاط دیگر دهان خود برای تولید صداهای مورد نظر استفاده کنند.

 

 

روش­‌های مختلف گفتار درمانی برای شکاف کام

 

• فیدبک شنوایی

فیدبک شنوایی اولین گام مهم و ضروری در جهت اصلاح مشکلات گفتاری است. کودک باید در ابتدا بتواند تفاوت بین صداهای دماغی و صحبت عادی را درک کند. بدین منظور، متخصص گفتار درمانی از روش­‌های مختلفی استفاده می‌کند. کودک می‌تواند از مزایای گوش دادن و ثبت صداهای دماغی و عادی بهره مند شود و متخصص گفتار درمانی این دو نوع شیوه تکلم را برای او شبیه سازی کند. پس از آن گفتار درمان از کودک می­‌خواهد صداها را تفکیک و شناسایی کند. سپس کودک نحوه استفاده از لوله شنوایی را یاد می‌گیرد. یک قسمت از لوله در نزدیکی گوش قرار داده می‌شود و قسمت دیگر آن درون سوراخ بینی قرار می‌گیرد. سپس گفتار درمان از کودک می‌خواهد شروع به حرف زدن کند تا بتواند دماغی بودن صداها را تشخیص دهد.

 

• صداهای انفجاری دماغی

صداهای انفجاری به صداهایی گفته می‌شود که هنگام بسته شدن تارهای صوتی توسط لب یا دهان، ایجاد می‌شود. افرادی که دچار شکاف کام هستند حتی پس از عمل جراحی نیز با مشکل تولید صداهای انفجاری مواجه هستند. این امر معمولا هنگامی رخ می‌دهد که آنها زبان خود را در محل نامناسبی قرار می­‌دهند. متخصص گفتار درمانی از کودک می‌خواهد  خمیازه بکشد تا قسمت انتهای دهان او به سمت عقب کشیده شود. سپس از او درباره احساسی که هنگام کشیدن زبانش دارد سوال می‌پرسد. هنگامی که کودک خمیازه می‌کشد، باید بتواند صداهای مورد نظر را نیز تولید کند. ممکن است پزشک از او بخواهد به طور همزمان از لوله شنوایی نیز استفاده کند.

 

• صداهای انفجاری گلویی

صداهای انفجاری گلویی زمانی تولید می‌شوند که انتهای زبان به سمت عقب و به طرف گلو حرکت کند. پزشک از کودک می‌خواهد صدای نگ را در کلمه دانگ تلفظ کند. در صورتی که کودک در تلفظ این صدا مشکل داشته باشد، پزشک از یک وسیله برای فشار دادن نوک زبان  به سمت پائین استفاده می‌کند و فک  را به سمت بالا هدایت می‌کند. هنگامی که کودک بتواند این صدا را به خوبی تلفظ کند، پزشک به او یاد می‌دهد زبان خود را به سمت پائین بکشد تا بتواند صدای  ک را تلفظ کند.

 

• صداهای سایشی گلویی

صداهای سایشی گلویی زمانی تولید می‌شوند که زبان به سمت عقب کشیده می‌شود اما قسمت انتهای زبان با دیواره گلو تماس پیدا نمی­کند. متخصص گفتار درمانی کودک را تشویق می‌کند که صدای ت و پس از آن س را تلفظ کند و دندان‌هایش را کاملا روی هم قرار دهد. سپس از او می‌خواهد با غنچه کردن لب‌هایش صداهایی مانند ش و چ را تلفظ کند. متخصص گفتار درمان معمولا وسایلی را برای تولید این صداها در اختیار کودک قرار می‌دهد. آنها از روش فیدبک لامسه برای انجام این کار استفاده می‌کنند تا کودک بتواند به خوبی محل صحیح قرار دادن زبان را برای تولید صداهای ش یا چ یاد بگیرد.

 

• تولید صداهای پشت کامی

تولید صداهای پشت کامی باعث می‌شود فرد نوک زبانی صحبت کند. پزشک از یک صفحه نازک استفاده می‌کند و قسمت میانی زبان کودک را به سمت پائین هدایت می­‌کند و از او می‌خواهد دندان‌هایش را روی این صفحه قرار دهد. سپس از او می‌خواهد صداهای ت، د، ن  را در کنار صداهای  ک ،  گ  و  نگ  تولید کند.

 

حمایت والدین از کودک دارای شکاف کام

گفتار درمانی باید هرچه زودتر شروع شود. کودکانی که سریع گفتاردرمانی را شروع می‌کنند، موفقیت بیشتری خواهند داشت. گفتار درمانی به بچه‌های بزرگتر نیز کمک می‌کند، اما پیشرفت آنها کندتر خواهد بود چراکه الگوهای حرکتی آنها ریشه دارتر شده است.