اسهال و استفراغ کودکان در تابستان

اسهال و استفراغ کودکان در تابستان

اسهال و استفراغ در کودکان در فصل تابستان و پاییز معمولا شایع تر از فصل های دیگر سال است. یکی از مشکلاتی که اسهال و استفراغ ایجاد می کنند، کمبود آب بدن می باشد. همچنین برخی از بچه ها که دچار این بیماری هستند وضعیت تغذیه آنها دچار اختلال و کاهش وزن می شوند. در این مقاله به بررسی این بیماری و راه های درمان آن می پردازیم.

اسهال و استفراغ در کودکان در تابستان

به طور کلی دفع مدفوع آبکی و شل بیشتر از ۵ بار در روز را اسهال می‌گویند. مهم‌ترین علت ابتلا به اسهال و استفراغ در تابستان و شیوع بسیار زیاد آن در این فصل گرم نسبت به فصول دیگر، افزایش شدید فعالیت باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها است. به طور کلی با گرم شدن هوا خطر بروز بیماری‌های میکروبی اسهالی قابل انتقال از طریق آب و مواد غذایی آلوده افزایش می‌یابد. بر همین اساس وزارت بهداشت هر ساله نسبت به خطر شیوع بیماری‌های میکروبی چون وبا طی ماه‌های تیر تا شهریور هشدار می‌دهد و بر ضرورت رعایت موازین بهداشتی و شست‌‌وشوی مرتب دست‌ها و میوه و سبزیجات و نیز مصرف آب آشامیدنی سالم تاکید می‌کند.

 

چه چیزهایی باعث اسهال در کودکان می شوند؟

اسهال در کودکان معمولا توسط یک عفونت در روده ایجاد می شود. عفونت هایی که باعث اسهال می شوند عبارتند از: ویروس ها (رایج تر از بقیه)، باکتری ها، انگل ها

 

• ویروسها:

گاستروانتریت ویروسی (که به آن عفونت شکمی یا روده ای هم می گویند) یکی از بیماری های رایج در کودکان است. این بیماری باعث اسهال کودکان و اغلب تهوع و استفراغ می شود و علائم آن معمولا چند روز طول می کشد. بدن کودک (به ویژه نوزادان) که نمی تواند مایعات کافی جذب کند، ممکن است بر اثر افزایش تعداد دفعات مدفوع دچار علائم کمبود آب شود.

روتا ویروس باعث افزایش دفعات مدفوع کودک می شود. این بیماری کودک را به اسهال های آبکی مبتلا می سازد. شیوع این بیماری عموما در زمستان و ماه های اول بهار است و در مراکز درمانی کودکان بسیار به چشم می خورد. واکسن روتا ویروس می تواند از بدن کودکان در مقابل این بیماری محافظت کند.

انترو ویروس (enteroviruses) هم مثل ویروس کوکساکی (coxsackievirus) می تواند با ورود به بدن کودک باعث بروز علائم اسهال و و افزایش دفعات مدفوع بخصوص در ماه های تابستان شود. توجه کنید که بیشتر این مسمومیت های غذایی کودک به علت انترو ویروس ها در فصل تابستان می باشند.

 

• باکتری ها:

بسیاری از انواع مختلف باکتری های موجود در محیط، از جمله E. coli، Salmonella، Campylobacter و Shigella می توانند باعث ایجاد اسهال و افزایش دفعات مدفوع در کودک شوند.

این ها باکتری هایی هستند که بیشتر در مسمومیت های غذایی دیده می شوند و با گذشت چند ساعت از ورود باکتری به بدن کودک علائم اسهال و استفراغ را ایجاد می کنند.

 

• انگل ها:

    از جمله عفونت های انگلی که می توانند در کودک ایجاد اسهال کنند می توان به ژیاردیا (giardiasis) و کریپتوسپوریدیوز (cryptosporidiosis) اشاره کرد.

 

چه چیزهای دیگری می توانند باعث اسهال شوند؟

• یک رژیم غذایی با قند بالا (به عنوان مثال، از نوشیدن مقدار زیاد آب میوه)

• حساسیت های غذایی کودک

• عدم تحمل لاکتوز کودک (حساسیت به قند شیر)

• مشکلات روده مانند بیماری سلیاک و بیماری های التهابی روده ( مانند بیماری های کرون Crohn’s disease و کولیت اولسراتیو ulcerative colitis)

 

علائم اسهال و استفراغ ناگهانی

علائم بیماری اسهال و استفراغ شامل موارد زیر می‌شوند:

 

• درد در ناحیه‌ی شکم

مشکل اسهال معمولاً با درد شکم همراه است که در عرض سه روز با رفع مشکل، این درد نیز برطرف می‌شود.

• تهوع

بیمار در مدت سه روز که با مشکل اسهال رو‌به‌رو است، ممکن است بار‌ها دچار حالت تهوع شود. معمولاً پس از رفع اسهال، مشکل تهوع و استفراغ هم برطرف می‌شوند.

• مدفوع شل

در بیماری اسهال به طور معمول بعد از سه روز مدفوع شل کم‌کم به حالت عادی بر می‌گردد اما در هنگام اسهال به علت از دست دادن آب زیاد از بدن، بیمار نیاز به درمان پزشکی دارد. کم‌آبی (Dehydration) از عوارض جانبی و بسیار خطرناک اسهال و استفراغ است.

• تب

معمولاً تب به عنوان یکی از علائم عمومی بیماری‌ها در نظر گرفته می‌شود. به طور معمول اسهال و استفراغ هم  با تب همراه است. وجود تب به معنی بیشتر شدن دمای بدن از میزان طبیعی آن، یعنی ۳۷ درجه سانتیگراد، است. البته هنوز ابهام‌هایی در زمینه‌ی اینکه «تب نشانه‌ی مبارزه‌ی بدن با عوامل بیماری‌زا است»، وجود دارد اما گروه زیادی از محققین علم پزشکی بر این باورند که دمای بدن به طور خودکار بالا می‌رود تا عامل بیماری‌زا را از بین ببرد. در اسهال و استفراغ ممکن است تب خفیف ایجاد شود. تب بالا‌تر از ۴۰ درجه تهدید بزرگی برای بیمار به حساب می‌آید زیرا در این دما آنزیم‌ها و بخش‌های پروتئینی بدن دچار اختلال شده و احتمال تشنج بیمار زیاد می‌شود (تب بالاتر از ۴۵ درجه‌ی سانتیگراد، مرگ را به همراه می‌آورد).

 

پیش‌گیری از بیماری اسهال و استفراغ در تابستان

بسیار شنیده‌ایم که «پیش‌گیری بهتر از درمان است». راه‌هایی که توسط آن‌ها می‌توانیم تا حد زیادی از اسهال و استفراغ تابستانه جلو‌گیری کنیم شامل موارد زیر هستند:

• شستن مداوم دست‌ها با صابون و آب و پیش‌گیری از اسهال و استفراغ در تابستان

دست‌ها یکی از شایع‌ترین راه‌های انتقال میکروب‌ها، انگل‌ها و ویروس‌ها از یک فرد به فرد دیگر یا از محیط زنده و غیر‌زنده‌ی بیرون از بدن فرد هستند. از ارزان‌ترین راه‌های پیش‌گیری از انتقال بیماری‌ها، شستشوی مکرر دست‌ها با آب و صابون است.

به عبارتی حتماً باید ابتدا دست‌ها را با آب خیس کرده، سپس به میزان کافی به سطح آن‌ها صابون بمالید تا کف صابون همه‌ی قسمت‌های دست‌ها را بپوشاند. اجازه دهید ۲۰ تا ۳۰ ثانیه دست‌ها در کف بمانند و سپس با آب روان آبکشی و آنها را خشک کنید.

• امتناع از خوردن غذا‌های نپخته و پیش‌گیری از اسهال و استفراغ در تابستان

می‌توان با حرارت دادن بعضی غذا‌های خام و نیم‌پخته هم  بسیاری از  آلودگی‌ها را از آن‌ها دور کرد و هم هضم آن‌ها را راحت‌تر نمود. با رعایت این موارد می‌توان در پیش‌گیری از اسهال در فصل تابستان تا حدی موفق بود.

• پرهیز از ایجاد هر گونه تغییر در رژیم غذایی

معمولاً با شروع فصل بهار و تابستان، میوه‌های تازه‌ای به بازار می‌آیند که هضم آن‌ها، به علت کال بودن، دشوار است و سبب ایجاد دل‌درد، اسهال و استفراغ می‌شود. یکی از راه‌های پیش‌گیری از این بیماری‌ها این است که از هر گونه تغییر ناگهانی در رژیم‌های غذایی پرهیز کنید.

• شستن اصولی میوه‌ها و سبزیجات خام

از آن‌جا که بیشتر میوه‌ها و سبزیجات در زمین‌های کشاورزی کشت می‌شوند و این زمین‌ها در دسترس جانوران هستند و از کود حیوانی برای تجدید حیات این زمین‌ها استفاده می‌شود، جای تعجب نیست که تمامی میوه‌ها و سبزیجات باید بسیار دقیق و با وسواس کامل شسته شوند. توصیه می‌شود مدتی میوه‌ها و سبزیجات را کاملاً داخل آب، طوری که آب کاملاً روی آن‌ها را بپوشاند، قرار دهید تا گل و لای همراه با عوامل بیماری‌زا در آب ته‌نشین شوند.

 

انواع اسهال

• اسهالی که عفونی می‌شود

اسهال‌ های عفونی معمولا بیش از دو هفته تداوم پیدا می‌کند که نزدیک به 90 درصد این نوع اسهال‌ها ناشی از عوامل میکروبی است و در بقیه موارد ویروس‌ها و انگل نیز در بروز آن دخیل است. به دنبال بروز این نوع اسهال‌ها، عوامل میکروبی، بافت روده را خراب می‌کنند یا به طور مستقیم با تولید سمومی به تخریب بافت روده منجر می‌شوند. از جمله مهم ترین عوامل میکروبی که به اسهال عفونی منجر می‌شود، می‌توان به میکروب ایکولای (میکروب عامل اسهال خونی و وبا) و سالمونلا (عامل مسمومیت غذایی) اشاره کرد. ویروس‌هایی چون ویروس سرماخوردگی هم می‌تواند با عوارضی چون اسهال در بیمار همراه باشد. انگل‌ها نیز می‌توانند به بروز اسهال عفونی در بیمار منجر بشوند. البته گاهی نیز اسهال به عنوان یک علت ثانویه بر اثر مصرف برخی دارو‌ها از جمله آنتی بیوتیک‌ها بروز پیدا می‌کند. مواجهه با سمومی چون حشره‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها نیز با اثراتی که بر سیستم گوارشی می‌گذارد، می‌تواند به بروز اسهال منجر شود، اما نکته مهمی که نباید از خاطر برد آن است که بیشتر عوامل عفونی اسهال از راه دهانی منتقل می‌شود. یعنی مصرف آب یا غذای آلوده به مدفوع انسان یا حیوان مبتلا به عامل بیماریزا می‌تواند شخص را به اسهال مبتلا کند.

 

• اسهالی که خود‌به‌خود خوب می‌شود

در شرایطی که فرد تهوع و استفراغ نداشته باشد با مصرف مایعات و بویژه محلول ORS می‌تواند با کم آبی ناشی از اسهال مقابله و به این ترتیب تا خروج عامل عفونی از روده‌ها از درمان دارویی خاص دیگری اجتناب کند.در چنین شرایطی دفعات اسهال باید طی 48 تا 72 ساعت کاهش یابد و رو به بهبود رود، اما اگر تغییری در شدت اسهال در بیمار حاصل نشود به بررسی بیشتری نیاز خواهد داشت.

همچنین اسهال خونی به بررسی بیشتری از طریق آزمایش مدفوع نیاز دارد. بعلاوه بروز اسهال در سنین خیلی پایین یعنی نوزادان و در کهنسالان باید مورد بررسی و درمان دارویی قرار بگیرد. کسانی هم که همراه با اسهال، درد شدید در ناحیه شکم دارند یا سیستم ایمنی‌شان ضعیف است، شیمی درمانی می‌شوند یا داروهای خاصی از جمله داروهای روماتیسمی مصرف می‌کنند باید به درمان سریع اسهال اقدام کنند. پس وقتی اسهالی خیلی شدید همراه با استفراغ و بیش از دو هفته نیز طول کشیده است و با عوارضی چون کاهش وزن باشد، شخص را به دلیل شدت زیاد از خواب بلند کند یا در فردی بروز کند که سابقه بیماری‌های گوارشی بدخیمی در خانواده‌اش وجود داشته باشد باید مورد پیگیری دقیق قرار بگیرد.

 

چگونه می توان از اسهال در کودکان جلوگیری کرد؟

تقریبا غیر ممکن است که کودک اسهال نگیرد ولی راه هایی وجود دارد که احتمال آن را کاهش بدهید:

• مطمئن شوید که بچه ها دست هایشان را به خوبی و به صورت منظم می شویند. به خصوص بعد از رفتن به دستشویی و قبل از مصرف هر غذایی. شستشوی دست بهترین روش جلوگیری از انتقال اسهالی است که از یک فرد به فرد دیگر منتقل می شود. بچه ها زمانی که ناخن هایشان را میجوند و یا شستشان را می مکند و یا با انگشتانشان غذا می خورند و یا قسمتی از دستشان را وارد دهانشان می کنند، به همراه آن میکروب ها را نیز به بدنشان وارد می کنند.

• سطوح دستشویی مثل توالت و سینک را همیشه تمیز کنید. این کار احتمال انتقال میکروب ها را کاهش می دهد.

• میوه و سبزیجات و مواد غذایی را قبل از مصرف به خوبی بشویید

• کانتر آشپزخانه و وسایل پخت و پز را بعد از این که با گوشت خام بخصوص مرغ و ماهی در تماس بوده اند به خوبی بشویید

• گوشت را به محض این که از فروشگاه به خانه می آورید قبل از مصرف در یخچال قرار دهید. گوشت را مغز پخت کنید و همیشه باقیمانده غذا را در یخچال قرار دهید.

• برای رفع تشنگی هرگز از آب رودخانه ها، چشمه ها و دریاچه ها استفاده نکنید. بعضی از این آب ها در عین زلال بودن بسیار آلوده اند.

• هرگز قفس و یا ظرف حیوانات را در همان سینکی که غذا درست می کنید نشویید. سعی کنید محل غذا دادن به حیوانات جدا از محل غذا خوردن خانواده تان باشد.

 

چگونه اسهال و استفراغ در تابستان را با درمان‌های خانگی مداوا کنیم ؟

در بسیاری از مواقع اگر اسهال منشاء ویروسی، میکروبی و انگلی نداشته باشد پس از دو روز رفع می‌شود که در این مدت بهتر است نکات زیر را مد نظر داشته باشید:

 

برای درمان اسهال مصرف نوشیدنی‌های زیر توصیه می‌شود:

در بیماری اسهال به علت از دست دادن آب همراه مدفوع، بدن دچار کم‌آبی می‌شود. هر چند برای درمان، نوشیدن مایعات و آب آشامیدنی پاکیزه به مقدار فراوان توصیه می‌شود، استفاده مکرر از مایعات و نوشیدنی‌های فاقد قند و سالم مانند دوغ پرو‌بیوتیک، آب نارگیل، محلول خوراکی ORS، بخصوص برای کودکان مبتلاء به اسهال، می‌تواند مفید باشد.

لازم به توضیح است که پروبیوتیک‌ها موجودات میکروسکوپی هستند که با وجود این‌که باکتری هستند اما به «باکتری‌های خوب» معروف‌اند و با استفاده از آن‌ها از طریق خوردن محصولات پروبیوتیکی، از رشد و تکثیر باکتری‌های بیماری‌زا جلو‌گیری می‌شود که این امر به گوارش بهتر غذا و بهبود سیستم ایمنی بدن کمک شایانی می‌کند.

 

برای درمان اسهال مصرف نوشیدنی‌های زیر توصیه نمی‌شود:

آب‌میوه و نوشابه‌های کارخانه‌ای، به‌خصوص برای کودکان ممنوع است. این نوشیدنی‌ها به‌واسطه‌ی داشتن قند سبب افزایش اسهال می‌شوند. از طرفی نوشیدنی‌های دارای کافئین و تئین مانند قهوه، چای و نوشابه‌های گاز‌دار که سبب تحریک زیاد دستگاه گوارش می شوند، هم چندان مناسب به‌نظر نمی‌رسند. مصرف نوشابه‌های گاز‌دار باعث نفخ و دل‌پیچه می‌شوند که مشکل اسهال و استفراغ را دو چندان می‌کنند.

 

برای درمان اسهال غذا‌های زیر توصیه می‌شوند:

از غذا‌هایی مانند پوره‌ سیب و موز، کته و ماست پروبیوتیک، هویج، سیب‌زمینی و مرغ پخته در دفعات بیشتر و حجم کمتر، استفاده کنید.

 

برای درمان اسهال غذا‌های زیر توصیه نمی‌شوند:

• غذا‌های چرب
• مرکبات، میوه‌های ترش و اسیدی
• سبزیجات خام، پیاز و سیر
• غذا‌های آماده و بسته‌بندی شده
• غذا‌های حاوی فیبر مانند غلات، حبوبات، مغز‌ها و دانه‌ها
• غذا‌های ادویه‌دار
• لبنیات شامل کره، شیر، بستنی و پنیر

 

از مصرف خود‌سرانه‌ی آنتی‌بیوتیک‌ها بپرهیزید

اگر‌چه به نظر بسیاری از افراد عامه، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها سبب از بین بردن میکروب‌ها می‌شود، اما استفاده از هر گونه داروی آنتی‌بیوتیکی تنها پس از معاینه‌ی پزشک و تشخیص صحیح بیماری مجاز است زیرا مصرف خودسرانه‌ی آن سبب ایجاد مشکلات عدیده‌ای خواهد شد.

شایان ذکر است که مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است که سبب افزایش اسهال و استفراغ شود و در بسیاری از موارد که بیمار مبتلاء به اسهال از آنتی‌بیوتیک استفاده می‌کند، پزشک مجبور به قطع این دارو برای قطع اسهال می‌شود.

 

از مصرف خود‌سرانه‌ی دارو‌های ضد تهوع و ضد استفراغ بپرهیزید

مصرف دارو‌های ضد تهوع و ضد استفراغ فقط تحت نظر پزشک متخصص مجاز است (دقت داشته باشید در مواردی که اسهال به علت آپاندیسیت یا پیچ‌خوردگی روده باشد به هیچ عنوان نباید از چنین دارو‌هایی استفاده شود).

 

چه موقع برای درمان اسهال و استفراغ در تابستان به پزشک مراجعه کنیم؟

در بیشتر موارد بعد از گذشت چند روز پس از مبتلاء شدن به اسهال و استفراغ در تابستان، علائم این بیماری خود‌به‌خود از بین می‌روند اما :

 

• اگر اسهال یا استفراغ ادامه داشت، بخصوص در مورد کودکان، حتماً برای بستری شدن به بیمارستان مراجعه کنید. توصیه می‌شود که هیچ موردی را درباره‌ی کودکان به شوخی نگیرید. در ۲۴ ساعت اول از شروع اسهال کودک‌تان حتماً با پزشک تماس بگیرید و با مشورت او به مراقبت از کودک اقدام کنید.

• اگر اسهال و استفراغ کودک شدید‌تر شد یا نشانه‌های خشکی دهان، کاهش وزن و گریه کردن بدون اشک را مشاهده کردید، بدون معطلی به پزشک مراجعه کنید زیرا ممکن است که کودک دچار لرز، تب بالا، تشنج و کاهش سطح هشیاری شود.

• در کودکان یا بزرگسالان، در موارد جدی ممکن است در مدفوع خون دیده شود. با دیدن خون در مدفوع که معمولاً همراه با تب است، سریعاً به پزشک مراجعه کنید.

• در صورتی که تب بالاتر از ۳۹ درجه سانتی‌گراد را تجربه می‌کنید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

• در صورت داشتن درد‌های شکمی شدید، بدون معطلی به پزشک مراجعه کنید زیرا ممکن است درد ایجاد شده ناشی از پیچ خوردن روده و یا آپاندیسیت باشد.

• در صورت اسهال شدید، بدن آب خود را خیلی سریع از دست می‌دهد. در این صورت بیمار باید بستری شود و از طریق وریدی به او الکترولیت تزریق شود. به همین دلیل در این زمینه باید با سرعت با پزشک متخصص مشورت کنید.

 

کلام آخر

در فصل تابستان به دلیل گرمای هوا و وجود میوه‌ها و سبزیجات مختلف که هر دو عاملی برای ابتلا به اسهال و استفراغ است، خانواده‌ها باید برای حفظ سلامت بچه‌ها دقت بیشتری داشته باشند. از طرف دیگر کودکان و افراد سالمند به دلیل سیتم ایمنی ضعیف تری که نسبت به سایر افراد دارند، نیازمند مراقبت بیشتری هستند. بنابراین اگر از اسهال کودک شما بیش از 24 ساعت گذشت، حتما مراجعه به پزشک متخصص را جدی بگیرید.