کاردرمانی و تاخیر حرکتی کودکان(تشخیص ، درمان و پیشگیری)

 حدود ۶% از کودکان ایران دچار تأخیر حرکتی  هستند و  
کاردرمانی کودکان بهترین روش درمان تأخیر تکاملی است بنابراین ما در این مقاله، به موضوع کاردرمانی و تأخیر حرکتی کودکان پرداخته ایم.

علائم تاخیر حرکتی کودکان چیست؟

کودک مبتلا به تاخیر در مهارت‎های حرکتی درشت از انجام فعالیت‎ها و حرکات معمولی که یک کودک سالم انجام می‎دهد ناتوان است.

در اینجا فهرستی از فعالیت‎های حرکتی درشت و سن مخصوص به آنها، در کودک بدون تاخیر حرکتی، را ذکر می‎کنیم:

2 ماهگی: کودک در حالت خوابیده روی شکم می‎تواند سر و سینۀ خود را بلند کند.
4 ماهگی: کودک از شکم به پشت می‎غلتد، در حالت خوابیده روی شکم می‎تواند بدن را بلند کرده و خود را روی مچ و آرنج‎ها نگه‎دارد.
6 ماهگی: کودک از پشت به سمت شکم می‎غلتد و می‎تواند بدون کمک کسی بنشیند.
9 ماهگی:کودک برای ایستادن خود را به سمت بالا می‎کشد و سعی می‎کند روی پاهای خود بایستد، از وضعیت خوابیده به حالت نشسته تغییر وضعیت می‎دهد.
12 ماهگی:بدون کمک کسی راه‎می‏رود و می‎ایستد.
15 ماهگی: می‎تواند به پشت راه برود، می‎دود.
18 ماهگی: درحالیکه دست یک فرد بزرگتر را گرفته از پله ‏ها بالا می‏رود.
2 سالگی: با عجله به سمت یک اسباب‎بازی یا دوچرخۀ بدون پدال می‎دود، می‎پرد.
3 سالگی: از مبلمان بالا و پایین می‎رود، پا می‎زند.
4 سالگی:بدون کمک از پله‏ ها بالا می‎رود، جست وخیز می‎کند.

معمولا کودکانی که مشکل تأخیر حرکتی دارند، دچار سفتی عضلات و ناهماهنگی آنها هستند. تأخیر حرکتی در کودکان را با می توان با علائم زیر شناسایی کرد:

1.تأخیر در غلت زدن، سینه خیز رفتن

2.تاخیر در گردن گرفتن نوزاد 

3.نوزادتا 7 ماهگی تلاش نمیکند به چیزی چنگ بزند یا در گرفتن قاشق و اشیای کوچک مشکل دارد.

4. نوزاد 6 ماهه شده اما نمی تواند بدون کمک بنشیند. 

5.در 12 ماهگی هنوز نوزاد شما نمی تواند چهار دست و پا راه برود یا بدون کمک تان بنشیند.

6.کودک 2 ساله شده ولی هموز روی سر پنجه راه می رود. 

7.در18 ماهگی هنوز فرزند شما قادر نیست بدون کمک دیگران راه برود.  

8.شل یا سست بودن اندام هایی مثل کمر و گردن نوزاد  

معمولا کودکانی که دچار تأخیر تکاملی هستند، رفلکس های اولیه آنها با تأخیر است یا اصلا انجام نمی شود.

برای مطالعه بیشتر در مورد رفلکس های گردنی اینجا کلیک کنید. 

انواع تأخیر حرکتی کودکان:

تأخیر حرکتی در کودکان انواع مختلفی دارد. می توان این تأخیرها را بر اساس نوع حرکت یا شدت تأخیر به صورت زیر دسته بندی کرد:

نوع حرکت

ممکن است تأخیر حرکتی مربوط به حرکات درشت یا حرکات ریز باشد. حرکات درشت یا بزرگ حرکاتی هستند که در آن کودک از نیم تنه بالا استفاده می کند، مثلا غلت زدن، سینه خیز رفتن و غیره. حرکات ریز، شامل حرکات ظریفی مثل نگه داشتن اشیای کوچک است. گاهی تأخیر حرکتی درشت نشانگر مشکلات جدی است.

شدت تأخیر

ممکن است تأخیر حرکتی خفیف باشد. در چنین مواردی علت تأخیر نامعلوم است و اگر اختلالات رشدی بسیار خفیف باشند، ممکن است خودبخود برطرف شوند. همچنین ممکن است تأخیر حرکتی شدید باشد. در این صورت، علائم تأخیر حرکتی شدید را می توان با تست های تشخیصی مثل MRI شناسایی کرد. جهت درمان این دسته از تأخیرها که می توان آنها را در دسته فلج خفیف مغزی قرار داد، حتما کودک باید تحت درمان قرار بگیرد.

علت تأخیر حرکتی در نوزادان و کودکان چیست؟

تأخیر حرکتی در نوزادان ممکن است به علت اختلالات ژنتیکی ایجاد شود. ناهنجاری های ژنتیکی مثل سندروم داون یا بیماری هایی مثل اوتیسم می تواند باعث تأخیر تکاملی نوزادان شوند. عوامل محیطی زیر نیز در تأخیر حرکتی نوازدان موثر هستند.
مسمومیت با سرب و مواد سمی دیگر در قبل یا بعد از تولدبیماری های مادر مثل ابتلا به عفونتهای مختلف در طول بارداریبیماریهای نوزاد مثل تب شدید و تشنج نوزاد، دیستروفی عضلانی، فلج مغزی یا ضربه به سر بعد از تولدمشکلات زایمانی مثل ضربه به سر نوزاد موقع تولدکمبود اکسیژن رسانی به مغزنارس به دنیا آمدن یا تولد زودرس

همچنین، در سنین بالاتر، کم‏کاری غدۀ تیروئید در کودکان نیز می تواند علت تأخیر حرکتی آنها باشد.

علت تاخیر حرکتی در نوزادان چیست؟

برخی کودکان دورۀ حرکات درشت را دیرتر از همسالان خود آغاز و طی می‎کنند بنابراین، دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.

ولی باید حتما برای بررسی به کاردرمانی مراجعه کنید

دلایل تاخیر در مهارت‎های حرکتی درشت ناشی از مشکلات پزشکی عبارتند از:

1.تولد زودرس که می‎تواند موجب کندشدن رشد ماهیچه‏ ها شود.

2.اختلالات ژنتیکی مانند سندروم داون
3.اختلال عصبی-عضلانی مانند دیستروفی عضلانی یا فلج مغزی
4.مشکل تکاملی مانند اوتیسم
5.هیپوتیروئیدیسم (کم‏کاری غدۀ تیروئید) که معمولاً در کودکان سنین بالاتر رخ می‎دهد.

درمان تاخیر حرکتی در کودکان به چه صورت است؟

زمان مراجعه به پزشک:

در صورتی که نوزاد شما نتواند حرکات مربوط به سن خود را انجام دهد، برای اطمینان از اینکه مشکل تأخیر تکاملی دارد یا نه، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر کودک شما حرکاتی را که قبلا انجام می داده را دیگر تکرار نمی کند دچار مشکلات حرکتی شده است، باید سریعتر به پزشک مراجعه کنید.

روشهای تشخیص تاخیر حرکتی کودکان چیست؟ 

برای تشخیص تأخیر حرکتی علاوه بر معاینه کودک، سوالاتی در مورد حرکات او از والدین پرسیده می شود. همچنین ممکن است انجام تست های تشخیصی برای تعیین علت تأخیر حرکتی شدید در کودکان تجویز شود. اما در تأخیر حرکتی خفیف نمی توان علت تأخیر را با MRI، سی تی اسکن یا تست های تشخیصی مثل آزمایش خون، تست ژنتیک و …متوجه شد.

برای تشخیص و درمان تأخیر تکاملی کودکان و نوزادان، باید به کاردرمانگر کودکان مراجعه کنید. در بهترین کلنیک های کاردرمانی، متخصصین می توانند درجه تأخیر حرکتی را با انجام برخی تست ها تعیین کرده و برای درمان نوزاد یا کودک اقدام کنند.

تشخیص و آزمایش تاخیر حرکتی در کودکان:

تاخیر حرکتی در چه سنی و چگونه قابل تشخیص است؟ 
زمانی که کودک در سن خاصی قادر به غلت‎ زدن، سینه ‎خیز رفتن، راه ‎رفتن یا سایر فعالیت‎های حرکتی درشت نباشد تأخیر در مهارت‌های حرکتی درشت پدید می‎ آید.

فعالیت‎های حرکتی درشت حرکت‎های بزرگی هستند که کودک برای انجام آنها از دست‎ها، پاها و نیم‏ تنۀ خود (از کمر به بالا) استفاده می‎کند.

حرکات کوچکی مانند در دست گرفتن مداد شمعی یا برداشتن اشیاء کوچک فعالیت‎های حرکتی ظریف هستند.

ممکن است کودکان به تأخیر در مهارت‎های حرکتی درشت، تأخیر در مهارت‎های حرکتی ظریف یا هر دو نوع تأخیر مبتلا شوند.

معمولاً آهنگ رشد کودکان با یکدیگر متفاوت است و هرکدام از آنها با سرعت مخصوص به خود بزرگ می‎شوند.

برخی کودکان در ۹ ماهگی شروع به راه ‏رفتن می‎کنند؛درحالی‎که برخی دیگر بعد از ۱ سالگی راه‏رفتن را آغاز می‎کنند.

بسیاری از کودکان مبتلا به تأخیر در مهارت‎های حرکتی درشت در سن خاصی فعالیت‎ها را انجام می‎دهند
ولی، در مقایسه با اغلب همسالان خود آن فعالیت‎ها را دیرتر شروع می‎کنند.

در برخی موارد تاخیر در مهارت‎های حرکتی درشت علامت وجود یک مشکل جدی است.

اگر این مشکل جدی و نگران‏ کننده باشد متخصص اطفال به شما کمک می‎کند تا این مسئله را درک کنید.

و شما رو به متخصص کاردرمانی برای درمان تاخیر حرکتی در کودکان ارجاع میدهد.

برای انجام تمام معاینات پزشکی کودک خود باید به متخصص بیماری‎های اطفال مراجعه کنید تا پزشک مشکلات کودک شما را هر چه زودتر تشخیص دهد.

پزشک متخصص اطفال یا کاردرمانگر برای بررسی و آزمایش تاخیر در مهارت‎های حرکتی درشت، حرکت کودک شما (حرکات متناسب با سن کودک) را با دقت بررسی می‎کند
و از کودک می‎خواهد حرکات خاصی را انجام دهد. همچنین ماهیچه ‏های کودک را بررسی و معاینه می‎کند.

اگر پزشک یا درمانگر احتمال دهند مشکلی وجود دارد آزمایش‎های دیگری تجویز می‎کند.

این آزمایش‎ها براساس مشکلاتی است که آنها به وجود آنها مظنون هستند.

ممکن است پزشک تصویربرداری ام ‏آرآی یا آزمایش خون تجویز کند تا وجود یا عدم وجود اختلالات ژنتیکی، فلج مغزی یا مشکلات تیروئیدی را بررسی کند.

درمان تاخیر حرکتی در کودکان:‎

برخی مشکلات مربوط به تأخیر در مهارت‎های حرکتی درشت خود به ‏خود از بین می‎روند.

ممکن است کودک فعالیت‎ها و حرکات مربوط به سن خود را فقط کمی دیرتر از همسالان خود آغاز کند.

پزشک اطفال می‎تواند کاردرمانی ، فیزیوتراپی یا  ورزش‎های مخصوص تجویز کند تا انجام آنها به قدرت ماهیچه ‎ها و هماهنگی عضلات کودک کمک کند.

که البته بهترین راه درمان تاخیر حرکتی کودکان فقط کاردرمانی می باشد.

اگر تأخیر در مهارت‎های حرکتی درشت ناشی از مشکلات دیگری باشد

احتمالاً پزشک اطفال کودک شما را به متخصص  دیگری مانند متخصص مغز و اعصاب کودکان معرفی خواهد کرد.

درمان این مشکل به علت بروز آن بستگی دارد. و تنها راه درمانی-توانبخشی آن کاردرمانی می باشد.

درمان تاخیر حرکتی در کودکان به شیوه کاردرمانگر:

بسیاری از کودکان حتی اگر بر طبق این برنامۀ زمان‎بندی حرکتی نباشند ولی، سالم و طبیعی هستند.

متخصص کاردرمانی کودک شما را معاینه  می‎کند و برای پی‏ بردن به وجود مشکل حرکت کودک را زیرنظر می‏گیرد.

همچنین سؤالاتی از شما خواهد پرسید تا پی ببرد کودک در خانه کدام حرکات را انجام می‎دهد و کدام حرکات را انجام نمی دهد.

چه زمانی می بایست به کاردرمانگر مراجعه کرد؟

برای بررسی و معاینات کامل کودک به  متخصص کاردرمانی کودکان مراجعه کنید تا از رشد طبیعی کودک خود اطمینان یابید.

اگر پی بردید کودک دیگر حرکت نمی‎کند یا حرکاتی را که قبلاً انجام می‌داد تکرار نمی‌کند با متخصصین کاردرمانی  مشاوره کنید یا به کلینیک  مراجعه کنید.

پیشگیری از تاخیر حرکتی به چه معناست؟

تأخیر در مهارت‎های حرکتی درشت دلایل شناخته‎شده و ناشناختۀ زیادی دارد.

بنابراین، پیشگیری از آن دشوار است.

فرصت دادن به کودک برای تمرین مهارت‎های حرکتی بسیار مؤثر است.

وقتی کودک به اندازۀ کافی بزرگ شد و توانایی انجام مهارت‎ها را بدست آورد او را برای انجام مهارت‎ها تشویق کنید.

فرصت حرکت و بازی به کودک بدهید و به او کمک کنید مهارت‎های جدیدی را امتحان کند.

درمان تاخیر حرکتی در کودکان: 

با درمان تأخیر تکاملی کودکان می توان تأخیر رشد آنها را تا قبل از رسیدن به سن مدرسه برطرف کرد. 

در بهترین مراکز کاردرمانی ، برای کاردرمانی تأخیر حرکتی کودکان از روشهای زیر برای توانبخشی استفاده می شود:

تمرینات ورزشی:

کاردرمانگران از تمرینات سرگرم کننده برای افزایش قدرت و کنترل عضلات کودک استفاده می کنند. انجام این تمرینات به بهبود موارد زیر کمک می کند:

1.تعادل و هماهنگی بهتر
2.موفقیت در گرفتن اشیا
3.افزایش دامنه حرکتی اندامها 
4.افزایش تحرک کودک 
5.کمک به راه رفتن

همچنین تمرینات کششی که کاردرمانگر برای کودک انجام می دهد، در طویل کردن عضلات، رفع اسپاسم عضله و کشش مفاصل سفت بسیار موثر است. تمرینات ورزشی به کودکان کمک می کنند حرکات خود را با کیفیت بهتری انجام دهند یا حرکات جدیدتر و متنوع تری را بیاموزند.

آب درمانی کودکان :

آب درمانی برای کودکان دارای تأخیر حرکتی، به ریلکس شدن و رفع گرفتگی عضلات و مفاصل سفت شده آنها کمک می کند. به علاوه آب درمانی برای تحرک بیشتر و راحتتر کودکان بسیار مفید است.

استفاده از بریس مخصوص:

اگر کودک دچار اختلالات ساختاری باشد که روی حرکت او تاثیر منفی دارد، کاردرمانگر کودکان از بریس یا آرتزهای مخصوص برای بهبود عملکرد مفاصل و پوسچر بدن کودک استفاده می کند.

بازی درمانی:

بازی های الکترونی کودک را به حرکت کردن تشویق می کند. بدون رقیب بودن و دیده نشدن توسط همسالان باعث می شود، کودکانی که اختلال حرکتی دارند، تمایل بیشتری به این بازی ها نشان دهند. بازیهای الکترونیکی به بهبود توانایی حرکتی کودکان و اعتماد به نفس آنها کمک می کنند.

در این مقاله به تاخیر حرکتی پرداخته شده است؛تأخیر حرکتی یک اختلال تأخیر تکاملی است که در کودکان به دلایل مادرزادی یا محیطی ایجاد می شود. این نوع اختلال دارای درجات خفیف تا شدید است. تأخیر حرکتی را می توان با کاردرمانی برطرف کرد. عدم درمان به موقع کودک در سنین قبل از مدرسه می تواند باعث بروز مشکلات جدی و ماندگار حرکتی در کودکان شود.

تاخیر حرکتی تشخیصی است که اغلب به کودکانی اطلاق می‌شود که مشکل زمینه‌ای و ناهنجاری جدی در کودک وجود ندارد و صرفا تاخیر خفیفی به هر دلیل معلوم و یا نامعلوم در کودک ایجاد می‌شود معمولاً مراجعه کودکان با تاخیر حرکتی به کاردرمانی زیاد است و کاردرمانی به این کودکان کمک می‌کند که بتوانند مراحل رشد حرکتی را در مسیر صحیح و زمان استاندارد به دست آورند.

عمدتاً کودکان مراجعه‌کننده دارای تاخیر حرکتی به دو دسته تقسیم می شود که بسته به میزان شدت تاخیر ،نوع مداخله کاردرمانی آنها نیز متفاوت است :

 گروه اول کودکان با تاخیر حرکتی خفیف:

این دسته از کودکان تاخیر حرکتی ، دارای تاخیر حرکتی بسیار خفیفی هستند که غالبا با ۱۰ الی 15 جلسه کاردرمانی مشکل آنها مرتفع می‌شود اکثر کاردرمانان کودک معتقدند که این کودکان در صورت عدم مراجعه به کاردرمانی هم می‌توانند مراحل رشد تکاملی خود را طی کنند اما در مدت طولانی تر
چرا کودکان دچار تاخیر حرکتی خفیف میشوند؟
معمولاً دلیل ایجاد تاخیر حرکتی خفیف نامشخص است و به راحتی در تست های تشخیصی نظیر ام آر آی و سی تی اسکن و آزمایشات ،قابل مشاهده نیست.

گروه دوم تاخیر حرکتی شدید:

این نوع تاخیر حرکتی را می توان در دسته مشکلات فلج مغزی خفیف هم جا داد معمولاً در تاخیر حرکتی شدید علائم تشخیصی به صورت خفیف در آزمایش و ام آر آی قابل مشاهده است و مراحل رشدی حرکتی این کودکان با مداخله کاردرمانی می‌بایست تسهیل شود در صورت عدم درمان مستقیم کاردرمانی احتمال ایجاد عوارض ثانویه جسمی نظیر:

 الف)مشکلات دست و پا چلفتی 
 ب)کلامزی
 ج)و کندی مهارتهای ورزشی در کودک وجود دارد.

تاثیر تتوانبخشی به خصوص کاردرمانی در کودکانی با تاخیر حرکتی شدید چیست؟
کاردرمانی در کودکان تاخیر حرکتی دارای اهمیت ویژه ای از نظر اجرای نوع تکنیکها میباشد.

این کودکان نیز همانند کودکان نوع تاخیر حرکتی خفیف می توانند راه رفتن خود به خودی و بدون مداخله کاردرمانی را داشته باشند اما راه رفتن همراه با عوارضی که ذکر شد .

مهمترین تفاوت فلج مغزی و تاخیر حرکتی در وجود شواهد و دلایل تشخیصی و سوابق پزشکی است :

کودکان سی پی عموماً دارای شواهدی 
نظیر آتروفی مغزی لکه های مغزی علائم تأخیر تنفسی حین تولد می باشند در کودکان فلج مغزی غالباً مشکلات حرکتی جدی تر و ماندگارتر است که اهمیت ارجاع به کاردرمانی را روشنتر میکند؛ کودکان فلج مغزی برخلاف کودکانی که صرفاً تاخیر حرکتی دارند مستعد بدفرمی های مفصلی و حرکتی هستند که می بایست مدنظر قرار داده شود.

یکی دیگر از تفاوت های فلج مغزی و تاخیر حرکتی احتمال بروز مشکلات شناختی و ذهنی می باشد که به همین دلیل در کودکان فلج مغزی می بایست ارزیابی‌های دقیق شناختی را نیز لحاظ کرد، قابل ذکر است که درصدی از کودکان فلج مغزی دارای مشکلات حرکتی دچار اختلالات ذهنی می‌گردند نه همه آنان و این موضوع بستگی به سطح درگیری مغز کودکان فلج مغزی دارد.

درمان با کاردرمانی به کمک تمرینات ورزشی، آب درمانی، بازی درمانی و غیره انجام می شود. تکنیک های توانبخشی در کودکانی که دارای تأخیر حرکتی هستند، به آنها کمک می کند که بتواند توانایی های خود را به سطح همسالان شان برسانند.

اگر شما هم سوالی درباره درمان تأخیر حرکتی کودکان میتوانید با کاردرمانگران سایت مام پلاس در میان بگذارید.

کاردرمانگر نسترن عبدالوند