مقدمه ای بر روانشناسی تکوینی

روانشناسی تکوینی یا روان‌شناسی تحولی در واقع شاخه ای از علم روانشناسی است که تغییرات را که انسان در طول زندگی خود از زمان تشکیل نطفه تا زمان مرگش با آن مواجه است را مورد مطالعه قرار می دهد.

در این مقاله مختصر مقدمه ای درباره روانشناسی تکوینی را خواهیم گفت و در مقاله های آینده به جنبه های مختلف رشد مفصل تر خواهیم پرداخت و علت بسیاری از رفتار کودکان را توضیح خواهیم داد.

روانشناسی تکوینی که بیشتر در سالهای گذشته تحت عنوان روان‌شناسی ژنتیک از آن یاد میشود برای توصیف و تبیین بهتر از علوم دیگر مثل جامعه شناسی و زیست شناسی و... استفاده می کند.

آشنایی با این شاخه ی روانشناسی به شما کمک میکند که تکوین روانی انسان را در طول زمان مطالعه کنید.
گرچه همانطور که قبل تر گفته شد این شاخه از روانشناسی برروی تمامی دوره های زندگی مطالعه می کند اما بیشترین تمرکز و تاکید آن بر روی دوران کودکی و نوجوانی است چراکه این دوران با بیشترین و سریع ترین تغییرات همراه است.

آگاهی از یافته های روانشناسی تکوینی کمک می کند دلائلی که کودکان و نوجوانان دچار نارسایی در رشد شده‌اند را کشف و از آن پیشگیری کنیم یا برای درمان آن ها اقدام نماییم.

اصل در روانشناسی ژنتیک این است که رشد انسان دارای الگوهای قابل پیش‌بینی می باشد؛ رشد انسان ها از سر شروع و در نهایت در پا خاتمه پیدا می کند.
کودکی که متولد می شود ابتدا از سر رشد می کند،سپس بعد از رشد گردن می‌تواند سر خود را نگهدارد و پس از آن با رشد عضلات تنه می تواند آهسته بخزد و سپس بنشیند.

در روانشناسی ژنتیک توجه به نکتهء تفاوت های فردی افراد با یکدیگر بسیار مهم است.یک فرد دارای ویژگیهای مخصوص به خود می‌باشد اگر چه در بسیاری از ویژگی ها با گروه خود مشترک است‌ بنابراین همهء کودکان را نمی توان با روش یکسان تربیت کرد.

روان شناسان تکوینی به رشد با مراحل پیوسته اعتقاد دارند. به این معنی که هر مرحله از رشد مقدمه ای بر مراحل بعدی رشد می باشد و طرح هر مرحله از رشد انسان با مراحل قبلی و بعدی متفاوت است.مراحل رشد در روان شناسی تکوینی جدا از هم نیستند بلکه مانند یک خطی از یک نقطه شروع شده و ادامه می‌یابد. 

چگونگی تقسیم بندی مراحل رشد انسان در روانشناسی ژنتیک

براساس نوع دیدگاه و زمینه های مطالعه تقسیم بندی مراحل رشدی انسان به شکل های مختلف انجام می شود.به عنوان مثال ژان پیاژه (روان شناس سوئیسی) تحول شناختی انسان را در چهار مرحله و تا پایان ۱۶ سالگی تعریف کرد.
اما به‌طور کلی رشد در این شاخه از روانشناسی به مراحل زیر تقسیم بندی می شود :

• پیش از تولد انعقاد نطفه تا تولد

• کودکی ۱، دو تا شش سالگی

• کودکی ۲، شش تا دوازده سالگی

• نوجوانی دوازده تا بیست سالگی

• جوانی بیست تا سی و پنج سالگی

• میانسالی سی و پنج تا پنجاه سالگی

• پختگی پنجاه تا شصت و پنج سالگی

• پیری شصت و پنج سالگی به بعد

در فرایند رشد دوره‌های حساسی وجود دارد که عوامل محیطی در آن ها بسیار اثر گذار هستند و تاثیر این عوامل در این دوره ها بیشتر می شود به عنوان مثال رشد قد که در سنین خاصی انجام می شود بشدت تحت تاثیر عوامل محیطی می باشد.اگر در سال هایی که رشد قد انجام می شود عوامل محیطی از جمله تغذیه مناسب فراهم نباشد تاثیرات آن به وضوح در فرایند رشد دیده خواهد شد.

وراثت عامل دیگری است که به شکل نهفته در افراد وجود دارد و گاهی حتی به محض تولد در افراد دیده می شود مثلا اینکه یک نوزاد پس از تولد مانند پدر یا مادرش رنگ پوست و موی خاصی دارد. وراثت در سراسر فرخنای رشد روی جنبه های مختلف رشد انسان موثر خواهد بود و آمادگیهای ارثی که از طریق ژن به افراد انتقال یافته بروز و ظهور می نماید.

لازم به ذکر است که عوامل محیطی موثر بر روانشناسی ژنتیک را می توان به عوامل محیطی قبل از تولد وعوامل محیطی پس از تولد تقسیم بندی کرد.

در این مقاله قصد داریم که به توضیح عوامل محیطی پیش و پس از تولد در روانشناسی تکوینی بپردازیم و به جنبه های مختلف رشدی انسان که در روانشناسی ژنتیک مورد بررسی قرار میگیرد نگاهی اجمالی داشته باشیم. 
عوامل محیطی قبل از تولد در رشد فرد  بسیار موثر است که ما در این بخش به مهمترین آنها اشاره می‌کنیم. 

اضطراب مادر

آزادسازی و وارد شدن بعضی از مواد شیمیایی به جریان خون می‌شود (نظیر استیل کولین) که به دلیل احساس بد مادر مانند نفرت یا ترس است از طریق جفت به جنین منتقل می‌شود و باعث تأثیرات منفی بر جنین خواهند شد و روی روند رشدی انسان در مراحل اولیه تاثیر می گذارند. 

بیماری‌ها و اختلالات مادر

اضطراب مادر باعث ابتلا برخی از بیماری ها مانند سرخجه (از سخت‌ترین بیماریهای ویروسی در سه‌ماهه اولیه بارداری سرخجه است که ممکن است منجر به ناهنجاریهای قلبی، ناشنوایی، نابینایی یا عقب ماندگی ذهنی نوزاد شود)بسیار خطرناک است و به طور کلی داشتن برخی بیماری های دیگر مانند سیفلیس هم بسیار روی روند رشد انسان در مراحل اولیه تاثیر می گذارند. 

دارو ها و تغذیه

استفاده از تغذیهء سالم و دوری از برخی دارو ها ومواد مصرفی مثل الکل در روند رشد جنین بسیار اثر میگذارند.برخی از کودکان که دچار اختلال رفتاری هستن مادرانی داشتند که در دوران بارداری این موارد را رعایت نمی کردند. 

پس از عوامل محیطی قبل از تولد نوبت به عوامل محیطی پس از تولد و تاثیر آن ها در رشد فرد  می رسد.برخی از این مهم ترین این عوامل عبارت اند از محیط فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی حاکم بر جامعه و محیط خانوادگی.بررسی هر کدام از این موارد به مقاله هایی کامل نیاز دارد به همین اندازه توضیح اکتفا میکنیم که مثلا اگر در فرهنگی روح فرد گرایی یا جمع گرایی بیشتر غالب باشد فرصت بروز و ظهور همان ابعاد هم بیشتر فراهم خواهد بود.هم چنین در محیط خانوادگی هم توجه به شرایط تحصیلات و سواد والدین،تعداد فرزندان،وضعیت روان شناختی والدین و... همگی عوامل بسیار بسیار بااهمیتی هستند که روی نحوهء رشد انسان ها موثر هستند و در روانشناسی ژنتیک مطالعه می شوند. 

یادگیری 

کودکان ابتدا یادگیری را با تقلید از بزرگسالان شروع می‌کنند در این دوران کودک روزانه حدود ۵۰ کلمه جدید یاد میگیرد.

فهم کودک در انتهای ۳ سالگی، بیشتر از صحبت کردنشان است یعنی کلمات بیشتری آموخته اما هنوز از همهء آن ها استفاده نمی کند.
بدیهی است که درخانواده های پر جمعیت یا خانواده هایی که در آن بیشتر با کودک صحبت می شود کودک شانس بالاتری برای آموختن کلمات را دارد.
کودکان به تدریج با صدای بلند با خودشان صحبت می‌کنند و کلماتی را که شنیده‌اند را استفاده می کنند. هدف کودکان از پرسش های زیاد در این دوران ارضای حس کنجکاوی و جلب توجه بزرگ ترهایی است که با آن ها هستند.

جالب است بدانید کودکان در حدود سن ۵ سالگی سعی در کنترل رفتار خودشان دارند و به تدریج مفاهیم بالا و پایین ، موجودات مختلف ، امروز و دیروز و رابطهء کارهای ساده و روزمره را فرا میگیرند.
طبیعی است که کودکان با هم متفاوت اند و هر قدر میزان کار کردن شما با کودک بیشتر باشد مطمئنا یادگیری کودک متغیر تر است و ممکن است چیزهای بیشتری هم بیاموزد.

با مجموعه مقاله های روانشناسی تکوینی همراه باشید.