هیدروسفالی یا بزرگ شدن سر کودک چیست ؟!

اگر به هر دلیلی مایع مغزی نخاعی با حجم غیرطبیعی در جمجمه تجمع یابد به آن هیدروسفالی میگویند.

هیدروسفالی

هیدروسفالی چیست؟

اصطلاح هیدروسفالی از دو کلمه “هیدرو” به معنی “آب” و “سِفال” به معنی “جمجمه” تشکیل شده است و به تجمع آب داخل جمجمه گفته می شود.

هیدروسفالی حالتی است که در آن مایع مغزی نخاعی اضافی در حفره ها یا بطن های حاوی مایع جمع می شود. مایع مغزی نخاعی ، یک مایع آلی شفاف است که مغز و نخاع را احاطه کرده است.

 

مایع مغزی نخاعی در بطن های مغز در گردش مداوم است و وظایف مهمی برعهده دارد:

 

وقتی مایع مغزی نخاعی اضافه در اطراف مغز جمع شود ، به بافت های مغزی فشار مضر وارد می‌کند. تجمع مایع مغزی نخاعی به دلیل افزایش تولید مایعات ، کاهش میزان جذب آن یا شرایطی است که جریان طبیعی آن را از طریق سیستم بطنی مسدود می کند.

 

 

علت هیدروسفالی

مایع مغزی نخاعی (CSF) در شرایط عادی از طریق مغز و نخاع جریان می یابد. تحت شرایط خاص ، مقدار CSF در مغز افزایش می یابد.

مقدار مایع مغزی-نخاعی زمانی افزایش می یابد که:

.انسدادی ایجاد می شود که مانع از جریان طبیعی مایع مغزی-نخاعی می شود​.​

.توانایی عروق خونی در جذب آن مایع کاهش می یابد.​

.مغز شما مقدار بیشتری از آن را تولید می کند.

​

بیش از حد بودن این مایع باعث می شود که مغز شما را تحت فشار زیادی قرار دهد. این فشار می تواند باعث تورم مغز شود ، که می تواند به بافت مغز شما آسیب برساند.

 

---

در بعضی موارد ، هیدروسفالی قبل از به دنیا آمدن نوزاد شروع می شود. این مشکلات می تواند ناشی از:

نقص هنگام تولد که ستون فقرات بسته نمی شود.

ناهنجاری ژنتیکی

عفونت های خاصی که در دوران بارداری رخ می دهد ، مانند سرخچه

 

---

این بیماری همچنین ممکن است در نوزادان ، کودکان نوپا و کودکان بزرگتر به دلیل:

عفونت سیستم عصبی مرکزی مانند مننژیت به ویژه در نوزادان

خونریزی در مغز در حین یا اندکی پس از زایمان ، به خصوص در نوزادانی که زودرس متولد می شوند.

جراحاتی که قبل ، حین یا بعد از زایمان رخ می دهد.

ضربه مغزی

تومورهای سیستم عصبی مرکزی

​

 

علائم هیدروسفالی

هیدروسفالی در کودکان خود را به صورت سردرد، تهوع ، استفراغ و تاری دید که صبح‌ها شدیدتر بوده و با گذر زمان از بیدار شدن تخفیف پیدا میکند نشان میدهد.

 

علت هیدروسفالی ممکن است علائم مجزا مربوط به خود را نیز اضافه کند؛ مثلا عفونتها با تب، تومورها با اختلال حرکتی، کاهش بینایی و تشنج و خونریزی مغزی با کاهش سطح هوشیاری خود را نشان میدهند و علائم مربوط به هیدروسفالی به آنها اضافه میگردد.

 

 نکته قابل توجه در مورد کودکان این است که ممکن است هیدروسفالی سبب انحراف چشمها به پایین، بازتر شدن پلک ها و دوبینی شود. مادرها بهتر از هر کس دیگری می توانند متوجه کوچکترین تفاوت در نگاه کودکان خود و قبل از واضح شدن انحراف چشم، متوجه تغییرات اندک در جهت قرارگیری چشمان فرزندانشان شوند. در حالت عادی، پلک بالا قسمتی از عنبیه را می‌پوشاند؛ اما در کودکان دچار هیدروسفالی، چشم به سمت پایین حرکت کرده و قسمتی از عنبیه توسط پلک پایین پوشانده میشود و تصویری مشابه غروب خورشید ایجاد میکند.

 

شیرخوار ممکن است به دلیل سردرد، مکرر دست خود را به سمت سرش ببرد، بیقرار و کم اشتها شود و استفراغ کند که باز هم صبح‌ها بیشتر اتفاق می‌افتد.

 

 

 

انواع هیدروسفالی

.1هیدروسفالی ارتباطی:

این نوع از هیدروسفالی زمانی رخ می دهد که جریان مایع CSF در جایی مسدود شود که از درون حفره های مغز خارج شده باشد.

کلیدواژه « ارتباطی » در اینجا به این موضوع اشاره دارد که مایع مغز و نخاع کماکان می تواند بین حفره های مغز جابجا شود و مشکلی در این زمینه وجود ندارد.

 

 

.2هیدروسفالی غیر ارتباطی:

( که به آن هیدروسفالی انسدادی نیز می گویند)

زمانی رخ می دهد که جریان مایع CSF در داخل راه های باریک ارتباطی بین حفره های مغزی نیز مسدود شده باشد.

یکی از علل رایج و اصلی بروز این مشکل، تنگی آکوستی است. در این شرایط ناحیه سیلویوس، یک راه ارتباطی باریک بین حفره های سوم و چهارم در وسط مغز، کوچکتر خواهد شد.

 

 

.3هیدروسفالی با فشار معمولی :( NPH)

یک نوع از هیدروسفالی ارتباطی به حساب می آید که می تواند در افراد با هر سن و سالی بروز کند؛ اما بیشتر از همه در بزرگسالان و افراد سن بالا رایج است.از جمله علل احتمالی بروز این مشکل می توان به  حادثه برای ناحیه سر، عفونت، تومور و یا عوارض جانبی مربوط به یک عمل جراحی اشاره کرد.

با این حال بسیاری از افراد بدون داشتن هیچ یک از فاکتور های ذکر شده ممکن است هیدروسفالی فشار معمولی را تجربه کنند و دلیل آن در چنین مواردی نامشخص است.

 

علائم احتمالی و سه گانه مربوط به بیماری هیدروسفالی شامل موارد زیر می شوند:

اختلال و سختی در راه رفتن

دمانس خفیف

اختلال در کنترل مثانه و ادرار

 

ممکن است این علائم به صورت همزمان با هم نمود پیدا نکنند و گاهی اوقات نیز فقط یک یا دو مورد از آن ها در بیمار وجود دارند.این علائم سه گانه مشکل هیدروسفالی معمولا مرتبط با پروسه افزایش سن و سال است و خیل عظیمی از بیماران که مشکل ان پی اچ را تجربه می کنند بیش از 60 سال سن دارند.

 

 

.4هیدرسفالی مادرزادی و غیر مادرزادی:

مشکل هیدروسفالی ممکن است به عنوان مادرزادی و یا غیر مادرزادی شناسایی و ثبت شود.

 

 هیدروسفالی مادرزادی در حین تولد کودک با وی همراه است و بر اثر عواملی نظیر اتفاقات و تاثیرات رخ داده در حین رشد جنین و یا غیر عادی بودن ژنتیکی رخ دهد.در برخی از کیس های بسیار نادر، هیدروسفالی مادرزادی ممکن است در حین کودکی هیچ علائم و نشانه ای ایجاد نکند و تنها در دوره بزرگسالی بروز کند و احتمال دارد همراه با مشکل تنگی آکوستی باشد.

 

هیدروسفالی غیر مادرزادی ممکن است در زمان تولد و یا مراحل بعدی سنی فرد به وجود آید. این نوع از مشکل هیدروسفالی می تواند افرادی در تمامی رده های سنی را تحت تاثیر قرار دهد و به وسیله آسیب دیدگی و یا بیماری خاصی بروز کند.

 

 

5 .هیدروسفالی اکس واکو(ex-vacuo):

هیدروسفالی اکس واکو نوع دیگری از این مشکل به شمار می رود که نمی توان آن را در داخل دسته بندی هایی که در بالا ذکر کردیم قرار دهیم و معمولا بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می دهد.

 

هیدروسفالی اکس واکو زمانی رخ می دهد که برخی از بیماری های خاص منجر به آسیب رسیدن به مغز فرد شوند.از جمله این عوامل و بیماری ها می توان به سکته، بیماری های تخریبی نظیر بیماری آلزایمر و یا دیگر بیماری های جنونی و یا حوادث و تصادف ها اشاره داشت که منجر به بروز آسیب مغزی می شوند.در این شرایط، احتمال این که بافت مغز فرد کوچک تر شود نیز وجود دارد.

 

 

تشخیص هیدروسفالی

یافته‌های زیادی در معاینه وجود دارند که میتوانند هیدروسفالی را مطرح کرده و حتی تشخیص آن را محتمل سازند مانند:

 افزایش دور سر، برجسته شدن ملاج، وضعیت غیرطبیعی چشمها، شکل راه رفتن و مشکلات حافظه.

 در صورت شک به هیدروسفالی، معمولا انجام سی تی اسکن و یا ام آر آی میتواند تشخیص را قطعی کند.

 

اگر گمان می کنید که فرزندتان هیدروسفالی دارد، پزشک معاینه فیزیکی را انجام می دهد تا علائم و نشانه های آن را بررسی کند. پزشک در كودكان، چشم های پایین افتاده، رفلكس های آهسته، ملاج شکافدار و نرم، دور سری كه به نسبت سنشان بزرگتر است را بررسی می كنند.

 

پزشک شما همچنین ممکن است از سونوگرافی برای بررسی دقیق تر مغز استفاده کند. در این تست ها از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویر از مغز استفاده می شود. این نوع سونوگرافی فقط در کودکانی انجام می شود که ملاج(بخش نرم بالای جمجمه) هنوز باز است.

 

از اسکن های تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) می توان برای جستجوی نشانه هایی از مایع مغزی-نخاعی اضافی استفاده کردMRI. ها از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصویر مقطعی از مغز استفاده می کنند.

 

اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) همچنین می تواند به تشخیص هیدروسفالی در کودکان و بزرگسالان کمک کند CT. اسکن از چندین پرتونگاری مختلف برای شکل دادن تصویر مقطعی از مغز استفاده می کند. این اسکن ها می توانند بطن بزرگ مغزی را که ناشی از CSF بیش از حد است  نشان دهند.

 

درمان هیدروسفالی

برای درمان هیدروسفالی، یکی از دو روش جراحی که در زیر آمده استفاده می‌شود.

1.شانت:

رایج‌ترین روش درمان هیدروسفالی در نوزادان و بزرگسالان انجام جراحی و گذاشتن یک دستگاه جاذب مایع اضافی به نام شانت، است.

در این جراحی از یک لوله بلند و انعطاف پذیر که دریچه‌ای نیز دارد برای تنظیم مقدار و جهت جریان مایع مغزی نخاعی استفاده می‌شود. یک سر شانت در یکی از بطن‌های مغز قرار داده می‌شود. سپس سر دیگر لوله در قسمت دیگری از بدن که می‌تواند مایع اضافی را جذب کند، مانند شکم یا یکی از حفره‌های قلب، گذاشته می‌شود.

معمولا افراد مبتلا به هیدروسفالی باید تمام عمرشان از شانت استفاده کنند و شانت نیز باید به طور منظم کنترل و بررسی شود.

 

ونتریکولوستومی اندوسکوپیک بطن سوم:

ونتریکولوستومی اندوسکوپیک بطن سوم یک روش جراحی است که برای برخی از افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در حین انجام جراحی ونتریکولوستومی اندوسکوپیک بطن سوم، جراح از یک دوربین ویدئویی کوچک برای مشاهده‌ی کامل مغز استفاده کرده و شکافی در پایین یکی از بطن‌ها یا بین دو بطن ایجاد می‌کند تا بتواند مایع مغزی نخاعی را به بیرون از مغز هدایت کند.

 

 

 

کاردرمانی در هیدروسفالی

کاردرمانی در هیدروسفالی در جهت جبران تاخیرهای رشدی کودک مبتلا به هیدروسفالی قدم برمیدارد.

فشار بیش از حد به مغز می تواند منجر به مشکلات جسمی در نوزادان یا کودکان شود که ممکن است بر رشد جسمی ، دستیابی به مراحل مختلف ، تعادل ، هماهنگی یا تحرک آنها تأثیر بگذارد.

 

متخصصین کاردرمانی در هیدروسفالی مهارت های حرکتی درشت و ظریف ، میزان قدرت عضله و مهارت های بازی کودک را ارزیابی می کنند. کودکان مبتلا به هیدروسفالی اغلب راحت تر از همسالان در مراحل رشد و بازی دچار مشکل هستند.

 

یک متخصص کاردرمانی در هیدروسفالی می تواند با ارائه پشتیبانی و مشاوره در زمینه مدیریت علائم ، درمان و ارزیابی به بیمار مبتلا به هیدروسفالی کمک کند.

 

برخی از مزایای کاردرمانی در هیدروسفالی عبارتند از:

تعادل بهبود یافته

افزایش استقلال

بهبود برنامه ریزی حرکتی

بهبود رشد حرکتی ظریف و درشت

افزایش هماهنگی

 

انتخاب روش درمانی کاردرمانی در هیدروسفالی بستگی به علائم، نوع درگیری و عوارضی که درگیری قسمت های مختلف مغز ایجاد می‌کند دارد.