کاردرمانی در کودکان کم بینا یا نابینا

اختلالات بینایی:

اختلال بینایی شامل کوری کامل، دید بسیار کم یا حتی کوررنگی است؛ این اختلال ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد.

کم‌بینایی زمانی اتفاق می افتد که کودک نتواند همه چیزهای اطرافش را به درستی ببیند. دید کم، نابینایی کامل، دید تار داشته باشد یا دید جانبی را از دست داده باشد و ممکن است قادر به دیدن برخی رنگ ها نباشد که به آن کوررنگی می‌گویند و اگر کودکی تا 6متری خود را نببیند یا میدان دید او کمتر از 20درجه باشد نابینا محسوب می‌شود.
کودکان از شش ماهگی قدرت تشخیص و تحریک بینایی دارند. سه تا شش سالگی هم سن طلایی درمان اختلالات بینایی است. 
در اوایل زندگی رشد مغز با پدیده‌ای به نام نوروپلاستی‌سیتی اتفاق می‌افتد. مغز با دریافت محرکات حسی رشد می‌کند و پروسه‌ی یادگیری اتفاق می‌افتد. اما کودکانی که اختلالات بینایی نظیر کم‌بینایی و نابینایی دارند، به علت عدم دریافت مدالیته‌های حسی کافی، رشد شناختی و حرکتی‌شان دچار مشکل می‌شود و رشد طبیعی ذهنی و جسمی را نخواهند داشت.

در این زمینه کارشناسان کاردرمانی متخصص هستند. برای کودکان کم‌بینا اتاق تاریک می‌تواند باعث افزایش توجه بینایی و تشخیص و درک درست از اشیاء و محیط اطراف شود. در کودکان نابینا به دلیل این‌که هشتاد درصد اطلاعات محیط اطراف که از چشم وارد می‌شوند را مجبورند با حواس دیگر جبران کنند، فلذا از حس عمقی و وستیبولار کمک بیش‌تری می‌گیرند و وضعیت سر همیشه در حالت آماده‌باش است. هم‌چنین ممکن است حرکات روان نباشند. کاردرمانی جسمی به اصلاح پوسچر این کودکان، گرفتن حرکات اضافی سر و افزایش قدرت عضلانی کمک می‌کند. يكي از مهارتهاي فوق العاده مهم در يادگيري خط بريل كودكان كم و نابينا تشخيص محل دقيق لامسه در انگشتان، تشخيص نوع و جهت حركات انگشت ، تشخيص اشكال و سايز آن با لمس و همچنين جهت شكل يا حرف مربوطه است.اين كار از طريق دو حس اصلي در دست يعني تميز لامسه و حس عمقي انجام پذير است كه گيرنده هاي حس عمقي در عضلات و مفاصل دست ميباشد.

ازجمله تمريناتي كه به تقويت اين دو حس كمك ميكند، تشخيص محل لمس در انگشتان به ويژه بند مياني و انتهايي، تشخيص اشكال هندسي با لمس، جهت شكل كه رو به بالا يا پايين است و تشخيص حركتي است كه شما در يك دست انجام ميدهيد و كودك بايستي همان حركت را در دست مقابل انجام دهد. تميز ميان اشكال ريز مثل پيچ ، كليد و تراش و... ، تشخیص بزرگی و کوچکی و اندازه‌ی شکل، تشخیص بلندی و کوتاهی شکل، تشخیص نرمی و زبری شکل، ابتدا به تشخيص وسايل بدون ديدن و چنانچه ادامه يابد به خواندن كلمات بريل كمك شاياني خواهد كرد. ماساژدرمانی در تعدیل حواس به ویژه حس لامسه کمک شایانی می‌کند و در استفاده از این حس برای یادگیری خط بریل کمک‌کننده است. در کل با توجه به تأثیر بسیار زیاد حس بینایی در فراگیری حرکات ظریف و درشت دستی، کاردرمانی دست در تقویت این حرکات بسیار مؤثر است. در نابینایان کاردرمانی درکی‌حرکتی در تقویت حس تعادل، کاهش ناامنی جاذبه‌ای و تقویت جهت‌یابی در کودکان آموزش لازم را می‌دهد.

(با استفاده از تخته‌ی حسی می‌توان مفاهیمی از قبیل چپ، راست، بالا، پایین صفحه و هم‌چنین موقعیت اشیاء نسبت به هم را به کودک آموزش داد.)

یکی از مشکلاتی که کودکان نابینا دارند این است که توانایی تقلید و همانندسازی را ندارند. برای همین خیلی از یادگیری‌های ساده مثل غذا خوردن، قاشق دست گرفتن، دستشویی رفتن و... را از طریق دیدن و بینایی نمی‌توانند یاد بگیرند. درک درستی از محیط اطراف خود ندارند. در این میان والدین می‌بایست به کودک کمک کنند تا محیط اطراف خود را از طریق حواس دیگر بشناسد. باید همراه کودک باشند و از طریق لمس و حرف زدن کودک را همراهی کنند و جهان اطراف را به او بشناسانند. والدین نباید توجه و حساسیت بیش ازحد نشان دهند و کودک را از تجربه‌های حسی مختلف محروم کنند.
کاردرمان به کودک کمک می‌کند تا حواس دیگر خود را تقویت کند و بهره‌گیری مناسبی از آن داشته باشد. کاردرمان در آموزش استفاده از وسایل کمکی نظیر عصای سفید و سگ‌های مسیریاب و عصای لیزری و... و تطابق یافتن با شرایط زندگی و انجام فعالیت‌های روزانه با روش‌های ساده و امکان‌پذیر در مراحل بالاتر به نابینایان کمک می‌کنند. 

معرفی افراد موفق اما نابینا:
در ادامه به معرفی چند تن از افراد موفق می‌پردازیم که مشکل بینایی داشته‌اند اما با تمام سختی‌ها توانسته‌اند به اهداف خود برسند:

• 1.محمد خزائلی

در کرهرود اراک چشم به جهان گشود. در هجده ماهگی بر اثر ابتلا به بیماری آبله٬ بینایی خود را از دست داد. دکتر خزائلی بنیانگذار جمعیت حمایت از روشندلان ایران و آموزشگاه مخصوص نابینایان او را با “هلن کلر” و “طه حسین” نویسنده معروف مصری مقایسه می‌کردند. علاوه بر فارسی به سه زبان عربی و فرانسه و انگلیسی تسلط کامل داشت. می گویند اصول اولیه یادگیری زبان انگلیسی را فقط در عرض دو هفته فرا گرفت.

• 2.علی جعفریان

آهنگساز معاصر موسیقی ملی ایران در تهران دیده به جهان گشود و در سن ۱۲ سالگی در کلاس پنجم ابتدایی در اثر تصادفی بینایی کامل خود را از دست داد. با همه مشکلات موجود در امر تحصیل نابینایان، مجددا تحصیل خود را در مدرسه نابینایان با خط بریل و از کلاس اول ابتدائی شروع کرد. دوره متوسطه را هم در آموزشگاه دکتر محمد خزائلی به پایان رساند و دیپلم ادبی دریافت کرد. وی همزمان با تحصیلات مدرسه به تحصیل در هنرستان موسیقی پرداخت.

• 3.مهیار فاضلی

خواننده و نوازنده نابینای ایرانی که از کارهای به‌یاد ماندنی او می‌توان به ترانه فیلم «میم مثل مادر» اشاره کرد.

• 4.حاج محمدتقی فصیح‌الملک

متخلص به شوریده، شاعر نابینا، که در هفت‌سالگی به بیماری آبله مبتلا شد و در پی این بیماری هم آبله‌رو و هم از هر دو چشم نابینا شد. او از نابینا بودن و آبله‌رویی خود در شعرهایش با حسرت یاد کرده است. این شاعر به‌سرعت در کسب دانش پیشرفت کرد و به سبب مکاتبه و مشاعره با شاعرانی چون صبوری خراسانی، ملک‌الشعرای بهار، ایرج میرزا و وحید دستگردی مشهور شد.

• 5.طه حسین

ادیب، نویسنده، سخنور بزرگ مصری و ناقد معاصر عرب. از پیشگامان جنبش نوگرایی در مصر بود. در کودکی بر اثر عفونت چشم و درمان غلط بیماری، نابینا شد و با اینکه این واقعه قبل از سن شش سالگی‌اش بود، ولی نبوغ و استعدادش از همان زمان مشاهده شد و در هفت سالگی قرآن را حفظ کرد.

• 6.استیو وندر

خواننده، ترانه‌سرا، تهیه‌کننده آمریکایی است. فهرست نابینایان مشهور جهان بدون نام وی کامل نخواهد شد. وندر ترانه‌های بسیاری در حمایت از گروه‌های حقوق بشری و مبارزه بدون خشونت سروده است.

• 7.کلود مونته

بنیانگذار نقاشی امپرسیونیست فرانسوی بود. تا سال ۱۹۰۷ همچنان مشهور بود اما کم‌کم مشکلات جدی‌اش آغاز شد و بینایی‌اش را از دست داد. حتی در شرایطی که وضعیت بینایی کلود روز به روز بد‌تر می‌شد، او هیچ‌گاه از نقاشی کردن دست نکشید. کلود مونته در پایان زندگی‌اش و در حالی که کاملا نابینا شده بود، یکی از مشهور‌ترین آثار خود با عنوان «نیلوفرهای آبی» را نقاشی کرد.

• 8.آندری بوچلی

در ۱۲ سالگی در یک تصادف در جریان بازی فوتبال نابینا شد. وی با وجود تسلط به پیانو، فلوت و ساکسیفون در مدرسه نابینایان ادامه تحصیل داد و دکترای حقوق دریافت کرد.

• 9.لوئیس بریل

در سن سه سالگی چشم چپش به‌طور تصادفی با یکی از ابزار کارگاه آهنگری پدرش آسیب دید که باعث نابینایی این چشم شد و به علت نفوذ عفونت به چشم راستش در سن ۴ سالگی بینایی خود را کاملا از دست داد. او خالق خط بریل است، روشی که افراد نابینا می‌توانند از طریق آن بنویسند و بخوانند.