چهار جزء اصلی رشد زبان عبارتند از:
معناشناسی شامل واژگان و نحوه بیان مفاهیم از طریق کلمات است.
آواشناسی شامل قوانینی در مورد ساختار و توالی صداهای گفتار است.
گرامر شامل دو بخش است. اولی، نحو، قوانینی است که در آن کلمات به صورت جملات مرتب می شوند. دوم، مورفولوژی، استفاده از نشانگرهای دستوری (نشان دهنده صدای زمان، فعال یا مفعول و غیره) است.
عمل شناسی شامل قوانینی برای ارتباط مناسب و مؤثر است. عمل شناسی شامل سه مهارت است: استفاده از زبان برای احوالپرسی، مطالبه کردن و غیره. تغییر زبان برای صحبت کردن، بسته به اینکه با چه کسی صحبت می کنید، قوانینی مانند نوبت گرفتن و ماندن در موضوع را تغییر دهید.
پنج سال اول بسیار مهم است، اما رشد زبان در اوایل کودکی و تا نوجوانی ادامه دارد. در طول پنج سال اول، تحریک رشد زبان ضروری است زیرا مغز در حال توسعه سلول‌های عصبی جدید و همچنین اتصالات متعدد بین این سلول‌ها برای خدمت به عملکرد زبان بیانی و دریافتی است. عدم تحریک در این زمان می تواند منجر به پیشرفت کندتر کودک یا در نهایت مهارت های ارتباطی ضعیف شود.
اختلالات گفتاری شامل سه دسته زیر میشوند
1. اختلالات شنوایی
2. اختلالات ذهنی
3. اختلالات حرکتی
►کودکانی که اختلال شنوایی دارند شروع اولین کلمات را با تاخیر آغاز می کنند و تاخیر رشد گفتار دارد و مرحله قان و قون آهنگین آنها به یازده ماهگی هم می کشد.
►کودکانی که با اختلال ذهنی مواجه هستند دچار تاخیر در تلفظ کلمات و طول جمله می باشند.
►در خصوص کودکانی که مشکل جسمی و حرکتی دارند به دلیل ضعف عضلات صورت که می تواند ناشی از مشکلات مادرزادی و یا زایمان سخت مادر باشد،کودک نمی تواند کلمات را به خوبی تلفظ کند و این کودکان حتی در کنترل آب دهان خود و مکیدن سینه مادر و غذا خوردن هم دچار مشکل هستند.
چنانچه کودکی در سن 13 تا 14 ماهگی نتواند هیچ صدایی تولید کند، باید بررسی شود و نباید زمان درمان مشکلات احتمالی را از دست داد.
تشخیص مشکلات زبان و گفتار در کودکان
جدول زمانی را بررسی کنید و به دنبال تاخیر باشید. به یاد داشته باشید که برای دستیابی به هر نقطه عطف، محدوده زمانی زیادی وجود دارد. اگر احساس می کنید تاخیری وجود دارد، آن را با پزشک مراقبت های اولیه کودک خود در میان بگذارید.
►به دنبال تماس چشمی ضعیف و عدم توجه و تمرکز باشید.
►آیا آنها می توانند دستورالعمل های ساده را درک کنند؟
► آیا آنها با مهارت های اجتماعی اولیه مشکل دارند؟
►به نحوه تلفظ کلمات آنها گوش دهید.
►آیا درک آنها سخت است؟
► آیا به نظر می رسد فرزند شما علاقه ای به خواندن شما برای او ندارد؟
►آیا آنها نسبت به احساسات دیگران احساس همدلی ندارند؟
►آیا آنها از گفتگو اجتناب می کنند؟
►آیا آنها آنچه را که می گویید تکرار می کنند یا همان را بارها و بارها می گویند؟
► آیا آنها فقط به صحبت کردن یا خواندن در مورد یک موضوع علاقه دارند؟
► آیا کودک پیش دبستانی شما درگیر بازی های فانتزی نیست؟
►آیا آنها فاقد حس شوخ طبعی هستند؟
مراحل رشد زبان و گفتار از بدو تولد تا 6 سالگی
ماه اول
دوران نوزادی:بیشترین صدایی که توسط نوزاد ایجاد میشود، صدای گریه و واکه‌ها است.
در انتهای اولین ماه، گریه‌های کودک معنی‌دار میشوند و مادر می‌تواند بین گریه‌های ناشی از عصبانیت و درد ناشی از خستگی افتراق بگذارد.صداهای غیر گریه هم نیز آواهای معمول هستند که فاقد تشدید هستند.
نزدیک به انتهای ماه اول، نوزاد شروع به تولید صداهایی با ویژگی های Coos و غرغر کردن میکند.
در این دوره نوزاد می‌تواند بین آواها، تنها و الگوهای استرسی متفاوت تمایز بگذارد اما این به معنی توانایی تمایز شنوایی بین صداها نیست.
2 تا 3 ماهگی
- در 2 ماهگی، کنترل عضلات برای شروع و پایان صداسازی و حرکات دهانی رشد می‌یابد.
- به نظر می‌رسد نوزاد روی صداهای شبه واکه مانند ‘’aah’’ و “’ooh’’ تمرکز میکند و در 3 ماهگی، خندیدن و سخن های نامفهوم را شروع میکند.
4 تا 6 ماهگی
- در این مرحله قان و غون واقعی شکل میگیرد و نوزاد به صداها پاسخ می‌دهد.
- کنترل زبان بیشتر میشود و نوزاد می‌تواند وقت بیشتری را صرف گوش کردن به صداسازی خود کند و از اواسازی بدون معنی خود لذت می‌برد.در کودک در حدود 5 ماهگی، ترکیب همخوان-واکه شکل میگیرد و در 6 ماهگی، صداهای حلقی و لبی تولید میکند.
6تا 9 ماهگی
1. پاسخ به نام خود
2. تقلید گفتار با صداهای غیر گفتاری
3. گفتن ‘’da-da’’ یا ‘’ma-ma’’
4. بازی با تکرار کردن کلمات
5. درک کلماتی نظیر نه و بای بای
6. گوش دادن به‌دقت به موسیقی یا آواز خواندن
9 تا 12 ماهگی
1. پاسخ‌های متفاوت به صحبت های شاد یا عصبانی
2. تولید سخن و اواسازی بدون مفهوم در پاسخ به صدای انسان
3. چرخش سریع سر به صدای بلند یا آهسته
4.رها کردن اسباب‌بازی در صورت خواستن از وی
5. پیروی از دستورات ساده
6. استفاده از 2 یا 3 کلمه‌ی ساده به طور درست
7.توقف در برابر کلمه " نه" و درک مفهوم کلمه نه
8. برای جلب توجه و اعلام خواسته هایش از گریه صرف استفاده نمی‌کند بلکه گاهی از خودش صدا هم درمی‌آورد.
به طور کلی از تولد تا 1 سالگی
- نامش را تشخیص می دهد
- کلمات خانواده را تکرار می کند
- علاوه بر “ماما” و “بابا” دو سه کلمه می گوید.
- آموزش های ساده را درک می کند
- کلمات را به عنوان نماد اشیا تسخیص می دهد: ماشین (اشاره به گاراژ)
12 تا 18 ماهگی
1. شناسایی افراد، اعضای بدن و اسباب‌بازی‌ها
2. چرخش سریع سر به سمت منبع صدا در همه جهات
3. صحبت کردن شبه جمله‌ای
4. حالت چهره همراه با گفتار مناسب
5. توانایی بیان خواسته‌ها
6. تکرار بعضی کلمات شنیده‌شده
7. در این سن کودک نسبت به افعال بیشتر اسامی را یاد میگیرد برای همین اگر اموزش اعضای بدنش انجام شود سریع یاد میگیرد
8. رقصیدن با موسیقی
9. به طور متوسز در این سن بین 20 تا 30 کلمه در مخزن لغاتش وجود دارد که این مورد معمولا برای دختران بیشتر از پسران است .(تعداد کلمات در هر کودکی با دیگری متفاوت است و نمیتوان یک عدد حتمی و ثابت گفت)
18 تا 24 ماهگی
1. ممکن است بین ۵۰ تا ۱۰۰ کلمه را بتواند بیان کند. البته واژگانی که درک میکند و میفهمد بسیار بیشتر هستند (۳۰۰ کلمه یا حتی بیشتر)
2.از مراحل رشد زبان و گفتار کودک در این سن شروع استفاده از ضمیر‌ها به خصوص ضمیر من است.
3.معمولا ۵۰٪ تا ۷۰٪ گفتار کودک را والدینش می‌فهمند
4.زمانی است که کودک باید افعال را تلفظ کند
5. این مرحله را یکی از مهمترین مراحل رشد گفتاری کودکان استدو اگر کودکی اختلال جسمی، شنوایی و یا ذهنی داشته باشد تفاوت بارزی را از نظر گفتار با کودکان معمولی نشان می دهد.
6. از کودک 24 ماهه توقع می رود بتواند جملات ساده و معنادار را خطاب به فردی یا چیزی تلفظ کند و در این مرحله نیز باز دختران رشد سریع تری نسبت به پسرها دارند.
به طور کلی بین 1 تا 2 سالگی
- مفهوم نه را درک می کند
- صداهای حیوانات خانگی را در می آورد
- حدود 50 تا 100 کلمه را استفاده می کند
- عبارات دو کلمه ای به کار می برد مثل: ” بابا بای بای”
- با دست “بای بای” می کند و دالی موشه بازی می کند
- به خودش، انگشت، چشم و بینی خود اشاره می کند
- وقتی از او یک اسباب بازی خواسته می شود آنزا می دهد
- از کلماتی مثل “بیشتر” برای ساختن آنچه می خواهد اتسفاده می کند
- وقتی از او خواسته می شود شیئی را از اتاق دیگر بیاورد انجام می دهد
2 تا 2 و نیم سالگی
- محدوده سنی است که کودک یاد می گیرد کلمات را واضح ادا کند،
- برخی از صفات ساده مانند رنگ ها را و اندازه را بیان کند.
- و برخی از اصوات سخت مانند “ث”، “ه” و … را ایجاد کند
2 و نیم تا 3 سالگی
- کودک باید بتواند روی افزايش طول جملات تمرکز کند
- و تعداد کلمات در واحد جمله را افزایش دهد که در این مرحله نیز رشد دختر از پسر سریع تر است.
بطور کلی از 2 تا 3 سالگی
- قسمتهای مختلف بدن را می شناسد
- با خودش و عروسکهایش به مکالمه می پردازد
- مفاهیم ساده ی زمانی را می فهمد مانند “دیشب” و “فردا”
- می پرسد “آن چیه؟” و “مال من کو؟”
- نام خود را بیان می کند و با جمع کردن انگشتانش سن خود را نشان می دهد
- گفته های دو کلمه ای منفی به کار می برد مثل “میخوام نه”
- با اضافه کردن علامت جمع کلماتی مثل “کتابها” می سازد
- کودک در این سن از تکرار کلمات بسیار لذت می‌برد خصوصا تکرار من و هجا‌های آغازین.
- حدود ۴۵۰ واژه در خزانه لغاتش دارد و بیان میکند اما بی 500 تا 900 کلمه را میفهمد
- اسامی و افعال را به هم وصل می کند و عبارتی مانند “ماما برو” می سازد
- سعی می کند توجه بزرگترها را به خود جلب کند”منو نگاه کن”
- دوست دارد داستان مشابه را تکراری بشنود
- از ضمیر “من” به جای نامش استفاده می کند
- ممکن است وقتی منظورش “بله” است “نه” را بکار ببرد
- با دیگر بچه ها به خوبی بزرگتر ها صحبت می کند
- با کلمه سوالی “کجا” سوال می پرسد
- ۳ تا ۴ رنگ را تطبیق می دهد، کوچگ و بزرگ را هم می داند
- به جای گریه و کتک مشکلاتش را با گفتگو حل می کند
- تصاویر و چیز های عمومی را نام می برد
- جملات کوتاهی مشابه این موارد را می گوید: ” من بیشتر میخوام” یا “من شیرینی میخوام”
- شما در این سن می‌توانید از پوشک گرفتن کودک را آغاز کنید، چون می‌تواند نیازش به دستشویی رفتن را ابراز کند
3 تا 4 سالگی
- واژگانی که بیان میکند ۸۰۰ تا ۱۵۰۰ واژه است. واژه‌های قابل فهم برایش ۱۲۰۰ تا ۲۰۰۰ واژه یا حتی بیشتر خواهدبود.
- کلماتی مانند دیروز، تابستان، وقت ناهار، امشب، کوچک و بزرگ را می فهمد
- جملاتی که کودک در این مرحله از رشد زبان خود می‌سازد، می‌تواند ۴- ۵ کلمه‌ای باشد. او حتی ممکن است اقدام به تعریف کردن رویدادی کند و در آن تقدم و تاخر رویدادها را از نظر زمانی رعایت کند.
- شروع به اطاعت از دستورات می کند مثل “این پازل را بگذار زیر صندلی”
- رعایت دستورات زبانی در او پیشرفت میکند و ضمیر‌ها را با فعل‌های مناسبشان جور میکند؛ هرچند هنوز هم عاری از اشتباه نیست.
- در این سن کودک از زمان گذشته و آینده آگاه میشود
- کودک در این سن از جمله‌های با قاعده، صفات و ضمائر ملکی و زمان گذشته افعال استفاده میکند و تعداد بیشتری از جملات مرکب و پیچیده را بیان میکند.
- بیان احساسات از طریق گفتار در این سن پیشرفت خوبی دارد و والدین از این نظر احساس بسیار خوبی دارند که کودک بلاخره مشکلاتش را بیان میکند
- تقلید و تکرار واژه‌ها از مرحله قبل، هنوز در وجود کودک باقی مانده است و همین به رشد و توسعه توان گفتاری او کمک میکند.
- نام خانوادگی خود و نام خیابانی که در آن زندگی می کند می داند و چند شعر کودکانه می خواند
- او در این سن عملکرد اشیا را به خوبی میفهمد و درک میکند. به او در این سن کلمات متضاد را یاد بدهید، چون به خوبی یاد میگیرد و از یاد گرفتنشان لذت می‌برد
4 تا 5 سالگی
- خزانه واژگانی او ۱5۰۰ کلمه یا بیشتر است و از جمله‌های ۸-۴ کلمه‌ای استفاده میکند.
- زمان گذشته را به درستی به کار می برد
- رنگ های قرمز، آبی، زرد و سبز را نشان می دهد
- سه گوش، دایره و چهار گوش را می شناسد
- درک مفاهیم فضایی‌اش در این سن بیشتر میشود
- مفاهیم صبح، بعد و شب را می فهمد
- سوالات زیادی می پرسد مثل : کجا؟ چرا؟
- می تواند راجع به موقعیت های انتزاعی و خیالی صحبت کند مثلا من امیدوارم، ای کاش …
- در طی گذار از مراحل رشد زبان و گفتار کودک، رسیدن به این مرحله یعنی رسیدن به سن مناسب برای بازی قایم باشک. چون کودک می‌تواند یاد بگیرد از ۰ تا ۱۰ را طوطی‌وار بشمارد. البته از نظر مفهومی، مفهوم عدد را تا ۳ به خوبی درک میکند
5 تا 6 سالگی
- کاربرد اشیا را بیان می کند (باقاشق غذا می خوریم) و می تواند بگوید اشیا از چه ساخته شده اند
- خزانه واژگانی تا 2000 کلمه افزایش می یابد
- موقعیت اشیا را نسبت به هم می داند مثلا “کتاب روی میز هست”
- متضادهای عمومی را می داند مثل “بزرگ و کودک”
- آدرسش را می داند
- پول را می شناسد
- مفهوم شباهت و تفاوت را درک می کند
- از انواع جملات استفاده می کند مثلا “اجازه بدید بعد از خوردن برم خرید”
- برای کسب اطلاعات سوال می پرسد
- تا ده شی را می شمارد
- دست راست و چپ خود را تشخیص می دهد
کارهایی که والدین می توانند برای تحریک گفتار کودکان و کمک به رشد ان انجام دهند
بدو تولد
- به صداهای کودک پاسخ کلامی بدهید.
- با کودک خود صحبت کنید.
- هنگام توصیف چیزها از صدای اغراق آمیز استفاده کنید.
- در حدود شش ماهگی، از توجه مشترک و زبان اشاره (اشارات) استفاده کنید.
- به چیزهایی که می بینند اشاره کنید و نام ببرید.
- از کلمات احساسی استفاده کنید از کودکی برای فرزندتان آواز بخوانید تا زمانی که از شما بخواهد دست بردارید.
- از آهنگ‌ها برای ارتباط با چیزهایی مانند زمان رفتن به رختخواب، زمان تمیز کردن و غیره استفاده کنید.
- آهنگ‌هایی بسازید که احمقانه هستند یا جملات تاکیدی مرتبط با ویژگی‌های مثبت آنها را بیان می‌کنند.
- از کودکان بزرگتر بخواهید آهنگ بسازند.
کودک نوپا و پیش دبستانی
- گفتگوهایی را با فرزندتان در رابطه با رویدادهای اخیر و کارهایی که انجام می دهد آغاز کنید.
- به تدریج پیچیدگی گرامر و واژگانی را که برای برقراری ارتباط استفاده می کنید افزایش دهید.
- اطلاعات گسترده ای در مورد رویدادها، و همچنین چیزهایی که می بینند و احساسشان را به کودکان ارائه دهید.
- به همراه فرزندتان داستان هایی بسازید که هر کدام در آن نقش داشته باشند.این نه تنها زبان را تحریک می کند، بلکه تفکر، خلق کردن و حس شوخ طبعی را تحریک می کند.
- به صورت تعاملی بخوانید تا مشارکت آنها را جلب کنید.
- سوال بپرسید، از عطف نمایشی استفاده کنید، اجازه دهید حدس بزند که بعداً چه اتفاقی خواهد افتاد، به تصاویر اشاره کنید و آنها را توصیف کنید، و از فرزندتان بخواهید که همین کار را انجام دهد. درباره خواندن تعاملی بیشتر بدانید.
دوران مدرسه
- گفتگوها را ادامه دهید.
- جلسات خانوادگی داشته باشید.
- وقتی برای شام بیرون می روید، وسایل الکترونیکی را در خانه یا خاموش نگه دارید.
- با هم سر میز شام بخورید و گفتگو را تشویق کنید.
- می توانید از بازی کسب تجربه استفاده کنید تا هر یک از اعضای خانواده یک کار اشتباه و یک کار درست را در طول روز به خوبی به اشتراک بگذارند.
- وقتی کتابی را تمام کردند، درباره افکار و احساساتشان بپرسید.
- بعد از دیدن یک فیلم یا برنامه تلویزیونی با هم، در مورد اتفاقی که افتاده صحبت کنید.
- خواندن را تشویق کنید.
با ارزوی بهبود تمامی بیماران
ملیکا بخشی
