برای دیدن محتوای سایت روی دکمه دسته بندی کلیک بفرمایید
دوران نوجوانی پر چالش ترین ومهمترین دوران زندگی انسان است در این دوران فرد متوجه تغییرات بزرگی که در اورخ می دهد می شود به همین دلیل همون طور که دوران کودکی فرزندانمان نیاز شدیدی به مراقبت دارند و انهاراخانه یامحیط بیرون تنها رها نمی کنیم تا مبادا خطری انهارا تهدید کند، وهر خطر احتمالی را از انها دور میکنیم، به همان اندازه وحتی شاید بیشتر فرزندان نوجوانمان به مراقبت وتوجه نیاز دارند، البته در این دوران شیوه ونوعمراقبت فرق دارد.. اینبار مشکلات روحی وتغییرات جنسی وروانی و... که در فرزندانمان رخ میدهد را باید بشناسیم... بلوغ در لغت به معنای (رسیدن به مقصد مکانی یا زمانی با رسیدن به امری که قابل اندازه گیری باشد) بلوغ در قرآن: در قرآن برای روشن شدن مراحل طبیعی رشد کودک از سه تعبیر استفاده شده است. ۱⬅️بلوغ نکاح (کودک به مرحله ای از رشد طبیعی می رسد که از نظر جنسی قدرت بر ازدواج پیدا می کند، شرط استقلال حقوقی کودک از منظر قرآن رسیدن به این مرحله است. وابتَلُوالیتامی حتیٰ اذا بَلَغواالنکاح فاِن آنَستُم منهُم رشداً (یتیمان را چون به حد بلوغ برسند بیازمایید اگر در آن ها رشد کافی یافتید اموالشان را به آن ها بدهید.) سوره نساء آیه ۶ ۲⬅️بلوغ حلم (بلوغ جنسی است) حلم واحتلام نزدیکی کردن ومانند آن در خواب است (اسم آن بلوغ حلم است) لم یبلغوا الحلم (به سن احتلام نرسیده اند.) لسان العرب، جلد ۱۲،صفحه ۱۴۵ ۳⬅️بلوغ اشد (با تعبیر های مختلف در ایات مختلف به کار رفته است..) الف: مانند بلوغ جنسی سوره نور آیه ۵۸و۵۹ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلَاثَ(سوره نور آیه ۵۸) ای کسانی که ایمان آورده‌اید (بدانید که) بندگان ملکی شما و اطفال شما که هنوز به وقت احتلام و زمان بلوغ نرسیده‌اند باید (شبانه روزی) سه مرتبه از شما اجازه ورود بگیرند وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَالُ مِنْكُمُ الْحُلُمَ فَلْيَسْتَأْذِنُوا كَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ(سوره نور آیه ۵۹) و آن گاه که اطفال شما به حد بلوغ و احتلام رسیدند باید مانند سایر بالغان (البته همه وقت) با اجازه وارد شوند. خدا آیات خود را برای شما بدین روشنی بیان میکند، و خدا (به صلاح بندگان) دانا و (در وضع تکلیف) محکم کار است. ب: بلوغ حقوقی سوره انعام آیه۱۵۲ واسرا آیه ۳۴ وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّىٰ يَبْلُغَ أَشُدَّهُ ۖ وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ...(سوره انعام آیه ۱۵۲) و هرگز به مال یتیم نزدیک نشوید جز به آن وجه که نیکوتر است تا آنکه به حدّ رشد و کمال رسد. و به راستی و... وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّىٰ يَبْلُغَ أَشُدَّهُ ۚ وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ ۖ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا(سوره اسرا آیه ۱۵۲) و هرگز به مال یتیم نزدیک نشوید مگر آنکه راه خیر و طریق بهتری (به نفع یتیم) منظور دارید، تا آنکه به حد بلوغ و رشد خود برسد، و همه به عهد خود باید وفا کنید که البته (در قیامت) از عهد و پیمان سؤال خواهد شد. ج: بلوغ مدیریتی ورهبری سوره قصص آیه ۱۴ وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَاسْتَوَىٰ آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا ۚ وَكَذَٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ و چون موسی به سن عقل و رشد رسید و حد کمال یافت ما به او حکم نبوت و مقام علم عطا کردیم و چنین پاداش به مردم نیکوکار می‌دهیم. د: کمال بلوغ سوره( احقاف آیه ۱۵) الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا ۖ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا ۖ وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا ۚ حَتَّىٰ إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً قَالَ... و ما انسان را به احسان در حق پدر و مادر خود سفارش کردیم، که مادر با رنج و زحمت بار حمل او کشید و باز با درد و مشقّت وضع حمل نمود و سی ماه تمام مدت حمل و شیرخواری او بود تا وقتی که طفل به حد رشد رسید و آدمی چهل ساله گشت (و عقل و کمال یافت آن گاه سزد (تحولات جنسی، اخلاقی وهویتی) دوران نوجوانی دوران نوجوانی پر تنش ترین وهیجان انگیز ترین دوران زندگی انسان شناخته شده است. ۳۰۰سال پیش از تولد حضرت مسیح (علیه السلام) ارسطو درباره دوران نوجوانی چنین گفته بودکه : نوجوانان پرشور وآتشی مزاجند وآماده اند که خودرا به دست غرایز بسپارند. فرآیند انتقال از کودکی به بزرگسالی واقعا دشوار است زیرانوجوانان با سرعت بی سابقه بلوغ جسمی وجنسی روبه اند واز طرفی خانواده وجامعه ازآن ها میخواهد که مستقل شوند. در این دوران نوجوان وارد روابط جدیدی می شود وآمادگی پیدا کردن مهارت های شغلی واجتماعی را پیدا میکنند. میلر نیوتون در کتاب نوجوانی(۱۹۹۵صفحه ۲۳) نوجوانی را دوران فرآیند های رشدی انتقال از کودکی به بزرگسالی می داند این فرآیند ها جنبه های مختلفی دارند. ✍🏽اول: رشد ونمو سازمان های عصبی مغز که نمود آن در تحول فرآیند های شناختی، عاطفی ورفتاری مشاهده می شود. ✍🏽دوم: رشد فیزیکی که شامل رشد اندازه های بدنی وتغییر نیم رخ جسمی است. ✍🏽سوم: رشد نظام جنسی با تولید مثل شامل جسمی ورفتاری چهارم: رشد احساس در خود به عنوان یک بزرگسال یا یک انسان مستقل وخود راهبر ✍🏽پنجم: کسب موقعیت بزرگسالی درگروه اجتماعی یا فرهنگ ✍🏽ششم: رشد کنترل رفتاری نود در تعامل با جامعه طول دوران نوجوانی: در خصوص طول دوران نوجوانی اتفاق نظر کاملی بین روانشناسان وجود ندارد. ▪️برخی۱۳تا۱۴سالگی ▪️برخی ۱۱تا۱۸سالگی ▪️برخی۱۲تا ۱۸سالگی ▪️بعضی ۱۱تا ۲۰سالگی و… مقایسه نوجوان گذشته بانوجوان امروزه تا چند نسل گذشته چیزی به نام دوران نوجوانی به صورتی که امروزه می شناسیم وجود نداشت. در آن روزگار نوجوان ۱۴ساعت در روز کار می کرد بی آنکه یک دوران انتقالی را طی کنند از دوران کودکی پای به دوران پر مسئولیت بزرگسالی می گذاشتند. اگرچه الان هم بسیاری از نوجوانان وحتی کودکان در سنین پایین به کار کردن روی می آورند اما درگذشته این مسئله گستردگی خیلی بیشتری داشت. اکنون با کاهش نیاز به کارگر ساده وافزایش دوره کار آموزی لازم برای کسب یک تخصص فاصله بین بلوغ جسمانی وآستانه بزرگسالی طولانی تر شده است. دستیابی به نهاد های رشد یافتگی مانند: استقلال مالی از والدین واتمام تحصیلات در سنین بالاتری میسر میشود (زمینه روانشناسی، صفحه ۱۷۰) رشد جنسی در آغاز نوجوانی اغلب کودکان به دوره سریعی از رشد جسمانی (جهش نموی نوجوانی) گام میگذارند که با رشد تدریجی اندامهای تناسلی وویژگی های جنسی ثانوی مانند رشد پستانها در دختران وپیدایش ریش در پسران و نمایان شدن مو بر اندامهای (تناسلی) هر دو همراه است. این تغییرات طی یک دوره تقریبا دو ساله رخ می دهد وبا بلوغ جنسی به اوج می رسد. نشانه بلوغ جنسی در دختران شروع قاعدگی ونمایان شدن نطفه های زنده در ادرار پسران است. دامنه رسیدن به بلوغ جنسی بسیار گسترده است، بعضی از دخترها در سنین پایینتر حتی در ۱۱سالگی وبرخی دیگر در سنین بالاتر حتی در ۱۷سالگی برای اولین بار قاعده می شوند. متوسط سن قاعدگی در دختران ۱۲سال ونه ماهگی و در پسران نیز سن بلوغ گسترده ای وجود دارد اماپسر ها به طور متوسط دو سال دیرتر از دختران به جهش نموی وبلوغ می رسند. متوسط قد و وزن دختران وپسران تاسن یازده سالگی یکسان است اما در این سن دختران به جهش ناگهانی میرسند واز لحاظ هر دو بعد از پسران جلو می افتند واین برتری را دوسال حفظ می کنند در این هنگام پسران از دختران جلو می افتند… این تفاوت در میزان رشد جسمانی در کلا س های هفتم وهشتم نمایان تر به چشم می خورد. زنان جوان کاملا رشد یافته در مقایسه با پسر بچه های نارس. اگر چه دختر ها به طور متوسط زودتر از پسرها بالغ می شوند اما در این زمینه به تفاوت های فردی زیادی بر می خوریم برخی از دخترها دیرتر از برخی پسرها به بلوغ می رسند. پژوهش های بسیاری صورت گرفته تا معلوم شود آیا از لحاظ ویژگی های شخصیتی بین کودکان زود رس وکودکان دیر رس تفاوتی وجود دارد یانه؟ یک پسر دیر رس که کوتاه تر از اکثر همکلاسی های خود است چه احساسی دارد؟ احساس یک دختر زود رس که قدی براشرافته تر از اکثر همکلاسی های خود دارد چیست؟ پژوهش ها نشان می دهد که پسران دیر رس در بین هم کلاسی های خود از محبوبیت کمتری بر خوردارند، خود پنداره ضعیفی دارند وبه رفتارهای توجه طلبانه ناپخته ای دست می زنند این پسران احساس می کنند که هم کلاسی هایشان آن هارا ترد می کنند وآن هارا زیر سلطه خود می گیرند. از سوی دیگر پسر های زود رس از اتکا به نفس واستقلال بیشتری برخوردارند برخی تفاوت های شخصیتی بین پسران زود رس ودیر رس در دوران بزرگسالی یعنی سال ها پس از ناپدید شدن تفاوت های بدنی هم چنان پابرجا می مانند(اماسن وجونز) در مورد دختران تاثیر سرعت رشدبر شخصیت آنان آچشم گیر است از آنجا که دختران زود رس در سال های اخر دبستان رشد بیشتری نسبت به هم کلاسی های خود دارند ممکن است با مشکلاتی روبه رو شوند.اما این دختران در دوره راهنمایی معمولا در میان هم کلاسی های خود از اعتبار بیشتری بر خوردار می شوند ودر فعالیت های مدرسه نقش رهبری رابه عهده می گیرند در این مرحله دختران دیر رس همانند پسران دیر رس ممکن است خود پنداره ناپسنده ای داشته باشند وروابط آن ها با والدین وهمسالانشان رضایت بخش نباشد.(ودر لی۱۹۶۴) (کتاب زمینه روانشناسی جلد اول صفحه۱۷۱و۱۷۲) حساسیت های دوران نوجوانی دوران نوجوانی ۱۲تا ۱۸سال زمان حساسیت ها دلیل حساسیت نوجوان این است که به جهت رشد فکری مسائلی را درک میکند که در دوران کودکی درک نمیکرد. نوجوان در این سن موقعیت پایین شغلی پدرش را بی سوادی مادرش، بی عدالتی ها وتبعیض ها وضعیت جسمی (کوتاهی وبلندی قد، بزرگی دماغ، جوش های صورت و… را درک میکند، حس استقلال پیدا میکند وبرای کسب آرامش کمتر به والدین ودیگران تکیه میکند. انسان در دوران نوجوانی بیشترین نیاز رابه آرامش روحی دارد پس تا جایی که ممکن است فشار های روحی فرزاندانتان را در این دوران از بین ببرید. مهمترین حساسیت های نوجوان عبارتند از: ۱-نگاه به دید یک کودک (معمولا نوجوان در این دوران احساس بزرگی میکند وخود متوجه تغییرات عمده ای که در آن ها به وجود آمده است میشوند وبه همین دلیل دوست دارند والدینشان به انها اعتماد کنند و آن حساسیت ها ومراقبت هایی که در دوران کودکی داشتند را نکنند، والدین در این دوران باید هوشیار باشند وشیوه مراقبت را عوض کنند) ۲-مقایسه نوجوان با بقیه (دوران نوجوانی دورانی است که بسیاری از استعداد های انسان در این دوران شکل می گیرد واگر در همان دوران شکل گیری این استعداد ها آن هارا تشویق وترغیب به ادامه دادن نکنیم و نقاط ضعف ومقایسه با کسانی که در آن استعداد به موفقیت رسیدند نوجوان را دلسرد واز خودمان دور میکنیم.) توجه کنید که نوجوان بسیاری از احساسات وهیجاناتش در این دوران به اوج می رسد پس بجای مقایسه ویاد آوری نقاط ضعفش در کنار او باشیم و اورا تشویق به ادامه دادن کنیم. چون اگر مدام در مقام مقایسه وگرفتن نقاط ضعف نوجوان باشیم هم اورا از خودمان دور ودلسرد میکنیم وهم اینکه او خودش را فرد ناتوانی می بیند که هر کاری کند نمی توانداستعداد ها ومهارت هایی که در حال رشدند را به دیگران نشان دهد.. خیلی از ماها شنیده ایم که اطرافیان ودوستانمان گفته اند که فلان مهارت را در نوجوانی داشتند اما وقتی حمایت والدین واطرافیان را ندیدند ومدام نقاط ضعف اورا یاد آور وبا بقیه مقایسه می کردند اورا دلسرد ودر نتیجه او آن مهارتش را به کلی از یاد می برد) ۳-تبعیض ( یکی دیگر از آسیب هایی که والدین واطرافیان می توانند به نوجوان بزنند واورا از آن ها دور کند تبعیض است، وقتی نوجوان شما ببیند که تمام توجه و حواستان پیش فرزند دیگرتان است به مرور از شما دور می شود وشاید دیگر هیچ وقت نتوانید به او نزدیک شوید. اشتباه والدین این است که گاهی چنان درگیر فرزند کوچکتر ویا بزرگترش می شود که به کلی از یاد می برد فرزند نوجوانش بیشتر از هر زمانی دیگری به آن ها نیاز دارد. ۴-بی اعتمادی والدین (گفتیم که در این دوران شکل مراقبت فرق می کند فرزند نوجوانتان بیشتر از هر چیزی به اعتماد شما نیاز دارد، نه به این معنی که اورا آزاد ورها کنید وبگویید به تو اعتماد کامل دارم هر کاری میخواهی بکن، نه فشار زیاد ونه رهایی کامل، توجه کنید که فرزند نوجوانتان بین این دو است یعنی نه کودک است که نتواند از خودش مراقبت کند نه آنقدر بزرگ و کامل شده که مانند یک جوان بیست وچند ساله ویا بالاتر که بتواند گلیم خودش را کامل از آب بیرون بکشد) وظایف والدین در دوران نوجوانی فرزندانشان بیشتر مشکلات روحی وروانی که امروزه نوجوانان باآن روبه رواند برخواسته از توجه نکردن والدین به تربیت صحیح آنان است. اساسا تفاوت انسان وحیوان در مسائل تربیتی واخلاقی است، زیرا انسان در انتخاب مسیرش آزاد است ولی در این مسیر نیاز به راهنما دارد ولی حیوانات بر اساس غرایز موجود به زندگی خود ادامه می دهند خوب مسلم است که یک راهنمایی فکری وتربیتی نیاز ندارند. بر همین اساس است که والدین وظیفه خطیری دارند و آن تربیت فرزاندانشان از همان سنین کودکی است. یکی از مهمترین واساسی ترین وظایف والدین ومربیان این است که وقتی با لغزش ها وخطاهای نوجوانشان برخورد می کنند برخورد شایسته ای داشته باشند وسعی کنند رفتار نادرست آن هارا با نرمی وخوش رویی به آن ها گوشزد کنند. مرحوم حاج آقا آخوند ملاعباس تربتی استاد علی قند هاری می گوید: من از همان دوران نوجوانی شیفته حاج آقا آخوند شدم شبی در منزل ایشان مجلسی بود وچراغی سر در خانه آویزان کرده بودند. من وچندین تن از نوجوانان کم سن وسال محله بر سبیل بازی وبه اقتضای شور وشر نوجوانی مرتبا وارد دالان خانه می شدیم وسنگ می زدیم وفریاد می کشیدیم ودر رابه هم می کوبیدیم واهل خانه را عاصی کرده بودیم شاید چراغ راهم شکسته بودیم. در یکی از دفعات ناگهان پیرمردی(حاج آخوند) از تاریکی دالان بیرون آمد ودست مرا گرفت ودر حالیکه علیرغم انتظار با مهربانی احوال مرا می پرسید وبه کسانی که در داخل منزل بودند رو کرد وگفت: این فرزندان من خیلی بازی کرده اند وخسته شده اند، حتما گرسنه اند! از آن ها پذیرایی کنید که مهمان مایند.(فضیلتهای فراموش شده صفحه ۳۳) ببینید رفتار درست وشایسته با خطاهای یک نوجوان یا کودک می توانداورا تاآخر عمر شیفته خود کند. امام علی (ع)از فرزندش امام حسن(ع)پرسید فرزندم!راه جلوگیری از لغزش ها چگونه است امام حسن فرمودند بدی هارا بانیکی از میان بر داشتن(تحف العقول صفحه ۲۲۵) علّامه بزرگوار شیخ جعفر کاشف الغطاء در زمینه اصلاح رفتار فرزند خویش از همین شیوه بهره مىگرفت. او زمانى که احساس کرد پسر نوجوانش به سحر خیزى عادت ندارد و از خواب شیرین صبحگاهى دیر بیدار مىشود در یکى از روزها قبل از اذان صبح کنار بستر پسرش آمد و او را بیدار کرده و گفت: پسرم برخیز! تا به حرم مولاى متقیان على(ع) مشرف شویم. نوجوان چشمان خواب آلودهاش را مالیده و گفت: شما بروید و من هم مىآیم. پدر گفت: نه من ایستادهام تا با هم برویم. نوجوان برخاست، وضو گرفت و به اتفاق پدر به سوى حرم مطهر روانه شدند. جلوى در حرم فقیرى نشسته و دستش را به سوى مردم دراز کرده بود. پدر از پسر پرسید: فرزندم! این مرد براى چه در اینجا نشسته است؟ گفت: براى گدائى و دریافت کمک از مردم. پرسید: فکر مىکنى چقدر از این طریق بدست آورد؟ گفت: شاید چند درهمى عایدش شود. پرسید: آیا مطمئناً این مبلغ را به دست خواهد آورد؟ گفت: به طور قطع و مسلّم نمىتوان پیش بینى کرد، شاید مبلغى عایدش بشود و شاید هم دست خالى برگردد. پدر که زمینه را براى گفتن مطلب آماده دید، گفت: پسرم! ببین این مرد فقیر، براى به دست آوردن یک مقدار منافع دنیائى احتمالى که یقین به آن هم ندارد در این هنگام شب این جا آمده و دستش را دراز کرده است. در حالى که ما واقعاً به ثوابهایى که خداوند متعال براى سحرخیزى و عبادات تعیین فرموده است یقین کامل داریم و گفته ائمه اطهار(ع) را به طور حتم باور کردهایم پس چرا در انجام آن سستى نشان دهیم! تعالیم آسمانی اسلام صفحه 128 بیشتر والدین براى ابراز همدلی با کودکان خردسال خود، آمادگى بیشتری احساس میکنند، اما با نوجوانان چنین نیست. برای مثال، وقتی کودک نوپای شما به‌دلیل خالی شدن بادکنکش گریه میکند، شما متوجه دل‌شکستگی او می‌شوید، احتمالاً او را در آغوش می‌گیرید و به او مى‌گویید نباید براى چنین موضوعى ناراحت شود. اما وقتی فرزند شما نوجوان باشد و ناراحتی خود را به‌خاطر گم شدن چیزی ابراز کند، احتمال دارد به او بگویید، «تقصیر خودت است که گمش کردی، پس دیگه نباید ناراحت باشى»، یا «اینکه چیزى نیست، بی‌خودى ناراحت نباش.» این دو هیجان فرقی با هم ندارند، اما واکنش شما به آن‌ها کاملاً متفاوت است. در هر دو مرحله‌ی سنی، مهم است که به‌جای سرزنش کردن، بى‌اهمیت تلقى کردن موضوع، یا مقصر تلقى کردن او، ابراز همدلی نمایید.والدین تنها با حضور در کنار فرزندان خود می‌توانند کارهای بسیار زیادی انجام دهند. گاهی اوقات، لزومی ندارد مساله‌ی فرزندان خود را حل کنید. تنها کافی است درک و تفاهم خود را نشان دهید. وقتی برای گوش دادن و درک کردن زمان صرف می‌کنید، کار مهمى انجام داده‌اید. نمونه‌ای از ناهمدلى این است که بگوییم، « اینکه چیز مهمى نبود»، یا «تو نباید از این چیزها ناراحت بشوی». این قبیل جملات به این معناست که فرزند شما نباید به هیجانات خودش اعتماد کند، بلکه باید به گفتار شما در مورد احساسات خود تکیه داشته باشد. در صورتی که فرد از کودکى با این پیام‌ها بزرگ شده باشد، یاد می‌گیرد که درک خود از احساساتش (و بعداً قضاوت‌های خود) را کم‌ارزش بشمارد و این امر در نهایت ممکن است به اعتمادبه‌نفس پایین او منجر شود. باید توجه کنیم همدلى و پذیرش احساسات نوجوان به‌معنای پذیرش رفتار او نیست. ما این پیام را منتقل میکنیم: همه‌ی احساسات قابل قبول‌اند، ولی تمام رفتار‌ها قابل قبول نیستند. ضمناً درک و همدلی، باید پیش از هر گونه راهنمایى یا حتى اظهار نظر، نشان داده شود. شاید در غالب اوقات هدف نوجوان از بیان ناراحتى‌اش فقط دریافت درک و همدلى باشد و حتى نیازى به راهنمایى وجود نداشته باشد. (الحمدالله رب العالمین) بسم الله الرحمن الرحیم
بررسی تغییرات دوران نوجوانی وبخشی ازوظایف والدین در این دوران
بلوغ دیر رس:
عبارت است از عدم بروز صفات جنسی ثانویه یا هر گونه نشانه های بلوغ در زمان مقرر ومعمولا اگر دخترها تا ۱۳سالگی وپسرها تا۱۴سالگی علائم بلوغ را نداشته باشند دچار بلوغ دیر رس شده اند.
بلوغ زودرس:
به ظاهر شدن زودهنگام علائم بلوغ جسمی و هورمونی گفته میشود. این اختلال می‌تواند دلایل بسیار مختلفی داشته باشد
شیوه صحیح برخورد با خطاهای نوجوان
12 روش آموزش حیوانات به کودکان پیش دبستانی بهمراه آموزش نقاشی و کاردستی حیوانات
فریده امیر احمدی 1401/04/26
