نوزاد
طی چند روز اول زندگی، تغییرات زیادی در رفتار نوزاد مشاهده میشود که نه فقط به تکامل کودک و وضعیت فیزیکی او مرتبط است بلکه به سطح هوشیاری و خواب و سیری و گرسنگی او نیز بستگی دارد. ارزیابی نوزاد بایستی شامل صحبت با والدین و در نظر گرفتن تمام نگرانیهائی است که آنها در مورد نوزادشان دارند باشد.
وضعیت خواب و بیداری نوزاد:
- · چند روز اول زندگی نوزاد ترکیبی از دورههای طولانی خواب است که با دورههای کوتاه بیداری همراه است.
- · دورههای بیداری کم کم افزایش یافته و شامل دورههای بدخلقی، گریه و آرامش است.
- · واکنشهای نوزاد در این زمان بستگی به وضعیت خواب و بیداری وی دارد.
- · ارزیابی نوزاد در این زمان باید در زمان هوشیاری کامل وی انجام گیرد، زمانیکه نوزاد آرام است، چشمها باز، تنفس منظم، حرکات فعال اندامها وجود داشته و گریه نمیکند.
حرکات:
- زمان تولد اندامها مشخصا سفت و تنه و گردن شل هستند.
- در وضعیت خوابیده به پشت اندامها کمی خم بوده و پوسچر متقارن میباشد.
- نوزادانی که با پا متولد شدهاند عموما پاها را صاف نگه میدارند.
- در وضعیت کشیدن به حالت نشسته ،سر لق میخورد.
- با نگه داشتن در وضعیت نشسته، تنه خم شده و سر به سمت جلو میافتد.
- با نگه داشتن در وضعیت معلق روی شکم سر پائین افتاده و اندامها کمی خم نگه داشته میشوند.
- با گذاشتن روی شکم سر فورا به یک سمت میچرخد. باسنها قوز کرده و زانوها زیر شکم خم میشوند. بازوها به سینه نزدیک بوده و آرنجها کاملا خم هستند.
رفلکسهای اولیه:
این رفلکسها بلوغ سیستم عصبی نوزاد را نشان داده که عموما قبل از تولد شکل میگیرند. رفلکسهایی که باید به صورت طبیعی در این سنین وجود داشته باشند عبارتند از رفلکسهای اولیهای مانند: moro, sucking, rooting, gag, grasp, walking, standing و ...
بینائی و شنوائی:
گرچه حساسیت بینایی در نوزادان متفاوت است، این حساسیت در زمان تولد نسبت به نور و صدا وجود دارد. بعد از تولد، پس از چند روز، نوزادان چشمان خود را به سمت منبع بزرگ و منتشر نور چرخانده و چشمان خود را در مقابل نورهای شدید ناگهانی میبندند. شیئ باید در فاصلۀ 32 سانتیمتری نوزاد باشد تا علاقه و نگاه وی را جلب نماید. نوزاد معمولا چشمان خود را برای تعقیب حرکت چهره میچرخانند.
واکنش startle در پاسخ به صداهای بلند و ناگهانی مشاهده میشود. چشمها ممکن است به سمت منبع صوتی نزدیک مانند صدای زنگ یا والدین بچرخد. آرامش آنی نسبت به صداهای ممتد و ضعیف نیز ممکن است دیده شود.
تعامل بینایی و ایجاد وابستگی:
·در طی چند روز پس از تولد، نوزادان از طریق تماس چشمی، ژستهای خودانگیخته یا تقلیدی و تنظیم حالات خواب و بیداری با مراقبین خود ارتباط برقرار میکنند.
·الگوهای تعامل و اشارات ظریف شخصی که توسط کودک از تولد به بعد نشان داده میشود پیوندهای عاطفی بین او و مراقبین را محکمتر میکند.
سن 1 ماهگی
حرکات:
- در حالت خوابیده به پشت، سر را در یک سمت نگه میدارد. اندامها را به صورت حرکات درشت و زمخت حرکت میدهد. در استراحت دستها بسته و شست داخل کف دست قرار دارد. انگشتان دست و پا در طی حرکات اکستنشن باز میشوند.
- هنگامی که چانه در محل گوشۀ دهان لمس میشود، سر به آن سمت چرخیده و سعی میکند انگشت را بمکد. در وضعیت کشیدن به سمت نشسته اگر سر حمایت نشود ، لق خواهد خورد. با نگه داشتن در وضعین نشسته سر مدت کوتاهی در وضعیت عمودی نگه داشته شده و سپس به جلو میافتد و تنه نیز کاملا قوز دارد.
- در حالت معلق روی شکم سر را در راستای بدن نگه داشته و لگن مقداری صافتر میباشد.
- در وضعیت خوابیده به شکم سر فورا به یک سمت چرخیده، اندامها مقداری خم بوده، آرنجها از بدن دور و باسن نسبتا بالاست.
- با نگه داشتن در وضعیت ایستاده روی سطحی سفت و اعمال فشار روی پاها، بدن را صاف کرده و عموما رفلکس راه رفتن را نشان میدهد.
ادراک بینایی و حرکات :
- مردمک نسبت به نور واکنش نشان میدهد. سر و چشمها را به سمت منبع منتشر نور چرخانده و به نور منتشر شده از پنجره، لامپ و ... خیره میشود.
- نور چراغ قوة مدادی را در فاصلۀ 32 سانتیمتری کمی دنبال میکند. زمانی که نور مستقیما به سمت چشم او گرفته شود چشمان خود را محکم میبندد.
- به اسباب بازیهای نوری که در فاصله 25 15 سانتیمتری وی تاب خورده یا در میدان بینایی او دور و - نزدیک میشوند خیره میشود. در حدود 3 هفتگی صورت افرادی را که به او غذا داده یا با او صحبت میکنند نگاه میکند. حرکات آهسته صورت یا اشیاء را که به صورت افقی در خط وسط حرکت میکنند با چشم دنبال کرده که گاهی با حرکات سر در یک دامنه 45 درجهای همراه شده ولی در ادامه با افتادن سر به یک سمت همراه میگردد.
- چشمک زدن تدافعی در هفتههای 8 6 بروز میکند. -
- دستها معمولا" بسته است. اگر چیزی در دستش گذاشته شود فورا" آنرا می اندازد.
رفتار شنیداری:
- در پاسخ به صداهای ناگهانی از جا پریده و و اکنش startle را نشان میدهد.
- اگر زنگی به آرامی نواخته شود حرکات به صورت موقت قطع شده، ممکن است چشمها و سر به سمت منبع صوت حرکت نمایند، اما هنوز توانایی یافتن محل منبع صدا را ندارد.
گفتار، زبان و ارتباط:
- در پاسخ به صدای آرام کردن والدین یا صداهای بلند ممتد مانند جارو برقی گریه را قطع میکند که البته شامل زمان جیغ زدن یا غذا دادن نمیگردد.
- در حالت رضایت اصوات حلقی و توگلوئی محدودی ایجاد میکند.
- تحریکات اجتماعی را ترجیح داده و در پاسخ به حرف زدن والدین با آنها بغبغو کرده و یا با حرکات اولیۀ زبان و لبها پاسخ میدهند.
- در صورت گرسنگی یا ناراحتی گریه میکند.
رفتار اجتماعی و بازی:
- به خوبی میمکد.
- اغلب اوقات خواب بوده مگر در حین غذادادن یا بغل کردن.
- حالات چهره هنوز مبهم بوده اما هوشیارانهدتر است که به سمت لبخند اجتماعی و پاسخهای صدادار در حدود 6 -5 هفتگی خواهد رفت. -
- در طی تعامل اجتماعی تماس چشمی به صورت عمدی و آگاهانه از سوی کودک برقرار یا قطع میشود.
- دستها به صورت طبیعی بسته است که اگر باز شوند نیز با تحریک کف دست دوباره بسته خواهند شد.
- اگر حین گریه بغل شده یا با او صحبت شود آرام میشود. در زمان بغل کردن، لباس پوشیدن یا حمام کردن باید سر حمایت گردد.
مراقبت از خود و استقلال:
نسبت به لباس پوشیدن و حمام کردن معمول و روزانه منفعل بوده که کم کم با افزایش هوشیاری پاسخ امتناعی نشان میدهد.
سن 3 ماهگی
حرکات:
- · در وضعیت خوابیده به پشت، ترجیح میدهد که سر در خط وسط باشد. اندامها انعطاف پذیرتر بوده و حرکات نرمتر و ادامه دار تر هستند. بازوها را به صورت متقارن تاب داده و دستها هم باز و شل هستند.
- · دستها را در خط وسط روی سینه یا چانه به هم رسانده با قدرت با پاها به صورت یک در میان یا با هم لگد میزند.
- · در کشیدن به حالت نشسته، سر لق نمیخورد(یا بسیار کم است). اگر در وضعیت نشسته نگه داشته شود، پشت خصوصا در ناحیه کمری صاف است. سر صاف و ثابت چند ثانیه نگه داشته میشود.
- · در وضعیت معلق روی شکم، سر به خوبی بالاتر از سطح بدن نگه داشته شده، لگن و شانه ها صاف میباشند.
- · در زمان حمام کردن یا لباس پوشیدن نیاز به حمایت از ناحیه شانه ها دارد.
- · در حالت خوابیده به شکم به خوبی سر و سینه را در خط وسط بلند کرده که برای اینکار از آرنجها برای تحمل وزن استفاده کرده و دستها را روی زمین حرکت میدهد. در این وضعیت باسن صاف میباشد.
- · اگر در وضعیت ایستاده روی روی سطح سفت نگه داشته شود زانوها شل شده و خم میشوند.
ادراک بینایی و حرکات :
- · از لحاظ بینایی بسیار هشیار بوده به صورتیکه نسبت به چهرة افراد نزدیک مشغولیت خاصی پیدا میکند. سر را آگاهانه برای تمرکز و دیدن اطراف حرکت میدهد. در میدان بینایی حرکات بزرگسالان را دنبال میکند.
- · اسباب بازیهای متحرک را در فاصلۀ 25 15 سانتیمتری از جلوی صورت به صورت افقی از یک طرف به طرف دیگر و عمودی از سینه تا پیشانی در حد یک نیمدایره دنبال میکند. پلک زدن تدافعی کاملا واضح دیده میشود.
- · در حالتی که به پشت خوابیده به دستها زل زده، حرکت دستهای خود را نگاه کرده ولی هنوز توانایی بازی با انگشتان را ندارد اما دستها را باز و بسته کرده و کف دستها را به هم فشار میدهد.
- · در فاصله 25 15 سانتیمتری به مدت یک یا دو ثانیه به اشیاء ثابت کوچک زل زده اما به ندرت به صورت ممتد ادامه پیدا میکند.
- · چشمها را برای تلاقی با اسباب بازیهای آویزان متحرک که به سمت صورت میآیند همگرا میکند.
- · دستها را برای گرفتن اشیاء در سنین 18- 16 هفتگی دراز میکند. -
- · برای چند لحظه اگر شیء در دستش گذاشته شود آنرا نگه داشته و ممکن است به سمت صورت ببرد که گاهی به چانه اش برخورد میکند اما به ندرت قبل از 18 16 هفتگی همزمان قادر به نگاه کردن به آن میباشد.
رفتار شنوایی:
- · چشمها و یا سر را به سوی منبع صدا میچرخاند، پیشانی را چین انداخته و چشمها را باز میکند.
- · ممکن است سر را از یک سمت به سمت دیگر حرکت دهد تا منبع صدا را پیدا کند.
- · ساکت میشود تا صدای آرام زنگ را که خارج از میدان بینایی است بشنود.
- · قبل از اینکه بغل شود اگر صدای آشنایی بشنود کاملا آرام شده و میخندد (غیر از زمان جیغ زدن)
زبان، گفتار و ارتباط:
- · اگر ناراحت یا اذیت شود گریه میکند.
- · اغلب در پاسخ به صدای آماده شدن غذا مکیدن و لیسیدن لبها را انجام میدهد.
- · نسبت به شنیدن صداهایی که درحال نزدیک شدن هستند، صدای قدم و آب حمام هیجان زده میشود.
- · وقتی که با او صحبت میشود راضی است و با خوشحالی صدا سازی میکند. صداسازیها با خنده و تماس چشمی و حرکات دست همراه میگردد.
- · در این مرحله صداهای شبه واکه ای ( cooing) مانند خرخر، غرغر و خمیازه و ... شکل می گیرد (cooing ممکن است قبل از 1 ماهگی نیز وجود داشته باشد(.
رفتار اجتماعی و بازی:
- · چشمها بدون پلک زدن روی صورت والدین در حین غذا دادن ثابت میشود.
- · از قبل نسبت به شیر خوردن با شیشه یا از سینه مادر از خود اشتیاق نشان میدهد. نسبت به وضعیتهای آشنا واکنش هایی مانند خنده، بغبغو کردن و حرکات هیجان زده نشان میدهد.
- · اکنون دیگر از حمام کردن و کارهای روزمره لذت میبرد. نسبت به بغل کردن بسیار راضی بوده، خصوصا زمانی که با قلقلک دادن، گفتگوی کودکانه و آواز خواندن همراه باشد.
سن 6 ماهگی
حرکات:
- · در وضعیت خوابیده به پشت، سر را بلند کرده و بازوها را برای بغل شدن بالا میآورد.
- · وقتی دستهایش گرفته شود شانهها را سفت کرده و خود را به وضعیت نشسته میکشد.
- · با کمک مینشیند که در این وضعیت سر و تنه صاف بوده و سر را از یک سمت به سمت دیگر میچرخاند تا محیط را ببیند (شستن مستقل از 1 -5 ماهگی شکل میگیرد)
- · در حدود 6 -5 ماهگی میتواند از جلو به پشت غلت بزند(بچرخد) ولی چرخیدن از پشت به جلو کمی دیرتر و معمولا در سنین 7- 6 ماهگی کسب میگردد. -
- · وقتی روی شکم قرار بگیرد، سر و سینه را از زمین جدا کرده و وزن خود را روی کف دست با آزنجهای صاف نگه میدارد.
- · اگر در وضعیت ایستاده روی سطح سفت نگه داشته شود، روی پاها تحمل وزن کرده و ورجه وورجه میکند. واکنشهای حفاظتی کم کم ظاهر میشوند.
- · خزیدن را کم کم آغاز میکند.
ادراک بینایی و حرکات:
- · از نظر بینایی سیر نشدنی است: اگر توجه اش جلب شود، مشتاقانه سر و چشمها را در تمام جهات حرکت میدهد. چشمها در یک راستا حرکت میکند. فعالیتهای اطرافیان را در محیط با یک هوشیاری آگاهانه دنبال میکند. فورا نسبت به اشیاء یا اسباب بازیهای کوچک که در فاصله 32- 15 سانتیمتری قرار دارند جذب شده و کم کم درک عمق را نشان میدهد.
- · دو دستش را همزمان و ماهرانه برای گرفتن اشیاء دراز میکند. اغلب از دو دست برای برداشتن استفاده میکند اما گاهی یکدستی نیز اینکار را انجام میدهد. وضعیت دستها و بازو را برای دسترسی به شیء تنظیم میکند. از تمام کف دست برای گرفتن استفاده میکند و شیء را از یک دست به دست دیگرش میدهد. اگر شیء دیگری به وی پیشنهاد گردد اولی را میاندازد.
- · اگر شیء در حوزه بینایی از دستش بیافتد، مکان افتادن را نگاه میکند. اما اگر خارج از میدان بینایی باشد، اطراف را با سر و چشم جسنجو کرده یا آنرا فراموش میکند.
رفتار شنوایی:
- · سر را برای صداهای آشنا در محیط فورا بر میگرداند.
- · حتی اگر بزرگسالان در خارج از دید وی باشند به صدایشان گوش میدهد.
- · اگر صدا در سطح گوش باشد، به سمت منبع صدا بر میگردد.
زبان، گفتار و ارتباط:
- · برای خود و سایرین صداسازی موزون دارد. صداهای تک یا دوسیلابی و مصوت مانند آ آ، آدا و ... - تولید میکند.
- · حین بازی میخندد و سر و صدا زیادی ایجاد میکند. با صدای بلند جیغ میزند.
- · واکنشهای چهرهای اطرافیان را مانند شادی یا ترس را شناخته و به صورت انتخابی به تون صداهای عاطفی واکنش نشان میدهد.
- · در اوائل این سن کودک توالی های هجایی "با با با"، "ما ما ما" و " دَ دَ دَ" و مشابه آنها (کلماتی که دو هجای مشابه دارند) را بدون هدف ادا می کند (قان و قون تکراری و آهنگین )
رفتار اجتماعی و بازی:
- · پاسخ همراه با شادی به بازیهای پر جست و خیز نشان میدهد. به بازیهای تکراری مشتاقانه واکنش نشان میدهد. نسبت به بخشهای خاصی از شعرهای والدین یا سایر آوازهای والدین واکنش انتظاری دارد.
- · اگر اسباب بازی صداداری به وی داده شود، دستش را فورا دراز کرده و برای در آوردن صدا آنرا تکان میدهد. با دقت اشیاء را دستکاری کرده و مرتبا از این دست به آن دست میکند. همه چیز را به دهان میبرد.
- · اگر کاملا در کشف اشیاء تمرکز کند ممکن است از والدین که میخواهند با او ارتباط برقرار کنند غافل شود.
- · با افراد غریبه دوستانه برخورد کرده اما گاهی ممکن است کمرو شده یا حتی اضطراب داشته باشد مخصوصا وقتی که والدین خارج از دید باشند.
- · خنده صدادار دارد.
مراقبت از خود و استقلال:
- · دستهای خود را زمان شیر خوردن روی سینه مادر یا شیشه شیر میگذارد. اگر از فنجان استفاده شود ممکن است سعی در گرفتن آن داشته باشد.
- · شروع به خوردن غذاهای نیمه جامد و نرم میکند. در ابتدا سعی در بیرون انداختن غذا با حرکات جلو و عقب زبان دارد. کم کم یاد میگیرد که غذا را از قاشق بمکد.
در پست های بعدی ادامه رشد تا 5 سالگی گذاشته خواهد شد
با ارزوی بهبودی تمامی بیماران
ملیکا بخشی
